De vier gedaanten van de arts

Een man ligt slap in een met goud bezaaid hemelbed. Naast hem neemt een heer met molensteenkraag zijn pols op. Even verderop zet een man zich schrap, terwijl er drie sjorren aan zijn gebroken been. In het midden een man gehuld in een los gewaad, aandachtig kijkend naar een urinaal. Laatstgenoemde stelt een arts voor, afgebeeld als Christus.

Het idee bevalt me wel, rondlopen met een halo rond je kop en aanbeden worden alsof je de reïncarnatie van Onze-Lieve-Heer zelf bent. Toch lijkt het eindscenario me minder aantrekkelijk, wetende dat de dipstick nog niet behoorde tot het medisch arsenaal in 1600-zo-veel en men het met de eigen zintuigen moest doen. En dan hoop je als patiënt maar dat de smaakpapillen van je dokter een hogere sensitiviteit hebben dan die van zijn collega.

Zomaar een gedachtespinsel toen ik keek naar De vier gedaanten van de arts, een vierluik uit Museum Boerhaave. Naast de geneesheer als Christus, wordt de dokter ook afgebeeld als (reddende) engel, wanneer de behandeling zijn werk doet. Daaropvolgend wordt de medicus gezien als mens (goh!), als het gevaar verdwenen is. Om uiteindelijk, inclusief hoorns en puntschoenen, te verschijnen als duivel, bij de presentatie van de rekening.

De anonieme schilder schetste al olievervend een beeld van de arts van toen. Toch is deze weergave van arts-patiëntverhouding nu nog van toepassing.

Zo was ik pas getuige van een spreekuur op de fertiliteitspoli. Ja, meneer en mevrouw wilden graag een kind. Ja, zij zouden hier alles voor doen. Ja, ze hadden alles geprobeerd. Ze waren blij dat deze dokter de droom kon gaan verwezenlijken. Wat meneer en mevrouw dan nodig hadden om niet langer dertig sigaretten per dag te roken? Een betekenisvolle blik werd uitgewisseld en de handen gingen over elkaar. O nee, maar dat ging niet gebeuren. Dat dan weer niet.

De dokter naast wie ik op de kruk zat, was zojuist gedegradeerd van engel tot Moenen, in één enkel ogenblik. De allegorie van de arts is van alle tijden en misschien nog wel belangrijker nu de wereld maakbaar wordt met behandelingen als ivf en cryo. Het is invoelbaar dat de behandelaar van gedaante verwisselt in de emotionele rollercoaster van de polikliniek. Toch deed bovenstaande arts zijn best als Christusfiguur te fungeren voor zowel ouders als kind.

Tegen bovenstaand stel zou ik dan ook willen zeggen: mocht u stagneren in het duivelstadium, bedenk dan dat dezelfde arts, zonder blikken of blozen, die urinaal naar binnen had gegooid om te proeven of u zoete doorstroom had. Santé.