De (on)zin van cijfers

Als coassistent interne geneeskunde keek ik meer dan eens een groot deel van de dag naar cijfertjes, zoals labuitslagen of vitale parameters. Al snel weet je dat je een nierfunctie pas goed kunt beoordelen als je weet wat deze de voorgaande weken, maanden of jaren was, dat je flink de mist in kunt gaan als je een veneus bloedgas verwart met een arteriële, en dat je in een acute situatie een bloeddruk niet los kunt zien van wat de hartslag van je patiënt doet. Met andere woorden: het cijfertje op zichzelf is niet wat jou tot een beslissing brengt, daarvoor heb je eerst context en een juiste interpretatie nodig.

Datzelfde geldt voor alle cijfers die tijdens de coronacrisis iedere dag het nieuws maken. Zo kun je een aantal besmettingen niet los zien van het totaalaantal afgenomen tests of van je totale populatie, en kun je beredeneren waarom het niet klopt als iemand vertelt dat vaccineren niet effectief is omdat er bijna evenveel gevaccineerden in het ziekenhuis worden opgenomen als niet-gevaccineerden (zoals dit illustratieve artikel van RTL Nieuws onlangs deed).

Met deze wetenschap in ons achterhoofd is het zorgelijk dat juist misinterpretatie en het verkeerde gebruik van medische cijfers en data vaak de boventoon voeren in argumenten die met name uit de hoek van antivaxers klinken. Het gevaarlijke aan dit ‘shoppen’ in cijfers zit ‘m in het feit dat iedereen uit elke dataset wel een figuur kan fabrieken die zijn gelijk zou bevestigen. Op die manier kan een inhoudelijke discussie gemakkelijk uitmonden in cijfermatig gekibbel waarbij overtuigen zo ongeveer onmogelijk wordt.

De piramide van bewijskracht, waarin de mening van een deskundige als laagste trede wordt gezien en meta-analyses of systematische reviews als sterkste bewijsmiddel gelden, is de hoeksteen van een evidencebased manier van zorg verlenen. Maar schuif jouw twijfelende, niet-medisch onderlegde buurman maar een systematische review onder z’n neus, en je voelt op je klompen aan dat je het hem niet kwalijk kunt nemen als dit hem niet gaat overtuigen.

Daarom moet overtuigen ook niet het eerste doel zijn, maar begint alles bij het geven van juiste, en vooral correct interpreteerbare informatie. Als dit op een voor iedereen – met nadruk op iédereen – toegankelijke wijze wordt gedaan, ben ik ervan overtuigd dat het cijfermatige gekibbel weer een inhoudelijke discussie kan worden. En dat een gesprek een wezenlijker verschil maakt dan wat voor middel dan ook, laat deze reportage van De Volkskrant tekenend zien.