‘Niet al het ziekenhuiseten hoeft in één klap 100% plantaardig, nudgen helpt’

Wat kunnen ziekenhuizen van elkaar leren op het gebied van duurzaamheid? Op de gezamenlijke conferentie van ziekenhuisverenigingen NVZ en NFU over duurzame zorg, afgelopen week in Amersfoort, gunden vertegenwoordigers van ziekenhuizen, groot en klein, elkaar een blik in elkaars keuken.

Naast het delen van ‘best practices’ op regionaal en nationaal niveau, kregen de 260 ‘vooroplopers’ een voordracht van Nicky Philpott, adjunct-directeur van de Britse gezondheidsorganisatie National Health Service (NHS), over de huidige aanpak van duurzaamheid in de zorg van het Verenigd Koninkrijk (VK). Het VK loopt, verrassend wellicht, vóór op Nederland wat betreft het implementeren van duurzame wet- en regelgeving in de gezondheidszorg.

Hoe ziet dat eruit? De NHS publiceerde, nota bene tijdens ‘corona’, in 2020 'Delivering a Net Zero NHS', een plan van aanpak om het eerste CO2-neutrale nationale zorgsysteem te worden. Het streven is om dit voor 2045 te behalen. In het Net Zero NHS worden twaalf focusgebieden beschreven, waaronder gebouwen, transport, medicatie en aanlevering van middelen. Klein voorbeeld: per 2030 neemt de NHS níets meer af van leveranciers zonder duurzaamheidsdoelen. De aanpak is in 2022 vastgelegd in de Health and Care Act, waarmee het Verenigd Koninkrijk het eerste land is dat duurzaamheid in de zorg wettelijk heeft vastgelegd.

De NHS noemt klimaatverandering een ‘noodsituatie’ voor de gezondheidszorg, waarbij levens gered kunnen worden door actie te ondernemen. Met slogans als ‘Reduce emissions, reduce admissions' en 'Clinical decisions are carbon decisions' wil de NHS gezondheidsprofessionals in beweging krijgen. Op de vraag uit de zaal aan Philpott hoe Nederlandse zorgprofessionals een wellicht onwillige ‘politiek’ kunnen enthousiasmeren voor duurzaamheid in de zorg, gaf ze als tip om vooral in gesprek te blijven en te blijven benadrukken dat verduurzaming ook geld kan besparen.

Kroket

Terug naar Nederlandse ziekenhuizen. Wat de betrokkenheid onder medewerkers betreft: die is ruim aanwezig. De ziekenhuizen tellen tientallen ‘green teams’. Op de conferentie moedigden diverse bestuurders elkaar aan over het ‘top-down’ ondersteunen van de 'bottom-up' bewegingen. Wat lukt al wel, wat blijft steken en wat bleek een briljante mislukking? Het woord ‘kroket’ viel. Chirurg Patrick Deckers (Caring Doctors) had al vanuit de zaal opgeroepen om al het ziekenhuiseten plantaardig te maken. ‘Wat houdt ons tegen?’ Later ging bestuurder Jurgen Sernee (Noordwest Ziekenhuisgroep (NWZ), 32 green teams) daarop in. Liever dan verplichten, is 'nudgen’ in Noord-Holland het devies. NWZ is daar opnieuw zelf gaan koken, serveert kleine porties – grotendeels vegetarisch. Zonder plicht. Ook Hans van Goudoever (Amsterdam UMC, 65 green teams) hamerde op het betrekken van iedereen; het personeel én de patiënt. ‘Ga uit van vertrouwen, niet van controleren.’ Pauline Snijders (UMC Groningen, 45 green teams) stelde evenwel dat je ‘duidelijker de keuze moet maken’.

Het overstappen van de wegwerpoperatiejas naar de steriele operatiejas in het NWZ, het BovenIJ dat water van het Noordhollands Kanaal gebruikt voor de luchtkoeling in het ziekenhuis, het betrekken van ‘werkvloer’ (BovenIJ, ‘alle 1200 medewerkers één groot green team’) en speciale budgetten die zijn vrijgemaakt voor de duurzame ambities (UMC Groningen) bleken succesverhalen. Maar ook mislukte experimenten zoals de ongewenste invoering van ‘duurzame’ kunstbloemen werden gedeeld, onder het motto: steek je nek uit en durf te falen.

Eigen gedrag

Ook de jongere generatie liet haar stem horen. Geneeskundestudent Femke van der Zant nam ons mee in een dag in haar toekomst: ‘Duurzaamheid is nu een gewoonte, in plaats van een keuze’. Straks wordt zij als arts door de coassistent aangesproken op haar keuze voor een bepaalde behandeling – is die wel het meest duurzaam?

Tussendoor confronteerde de presentator het publiek met hun eigen klimaatgedrag door middel van een afvalrace. De twee jonge artsen die hadden meegedaan aan een demonstratie van Extinction Rebellion en uit duurzaamheidsprincipe tegen robotchirurgie waren, mochten zich uiteindelijk bekronen tot 'groenste deelnemer van de dag'.

We kennen de cijfers, de motivatie is er, dus het is tijd om echt verandering teweeg te brengen. ‘We zijn uit de awarenessfase’, concludeerde gynaecoloog Frank Willem Jansen (De Groene OK). ‘Het is tijd voor implementatie.’ Waar menig bezoeker zich namelijk mee bezighield: wat gebeurt er dan met de kroket? Die blijft voorlopig bestaan, maar wel verstopt in de versie met oesterzwammen.