Long covid: dit weten we (niet)

Een nieuw wetenschappelijk overzicht naar het ontstaan en de diagnostiek van long covid geeft een complex beeld. De etiologie van de ziekte oogt steeds ingewikkelder en ook het stellen van de diagnose is lastig. De review door Ziyad Al-Aly e.a. (onder wie inmiddels gereputeerde onderzoekers als immunoloog Akiko Iwasaki en cardioloog Eric Topol) verscheen in Nature Medicine.

Dit is wat we nu weten, aldus Al-Aly e.a.: de omikronvariant gaat gepaard met minder risico op long covid dan de delta- en predeltavarianten. En verder verminderen vaccins en antivirale middelen (tijdens de acute fase van de infectie) het risico op long covid. Herinfectie daarentegen is een risicofactor net als een ernstig verlopen covid-19-infectie, zeker als die heeft geleid tot ziekenhuisopname.

De auteurs schatten dat er tegen het einde van vorig jaar mondiaal ongeveer 400 miljoen mensen met long covid worstelden (cumulatieve incidentie). Maar ze vermoeden dat het werkelijke getal hoger is, doordat long covid niet of minder vaak wordt opgemerkt als de initiële covid-19-infectie symptoomvrij verloopt of als de ziekte minder frequent voorkomende symptomen laat zien.

Studies naar het herstel van long covid zijn ‘schaars en inconsistent’ – in sommige studies verwarren, aldus Al-Aly e.a., onderzoekers remissie zelfs met ‘herstel’. Slechts 7 tot 10 procent van de patiënten zou volgens enkele publicaties na twee jaar volledig hersteld zijn. En dat beeld wordt nog gecompliceerd door het rijzende vermoeden dat sommige gevolgen van een acute covid-19-infectie pas jaren nadien aan het licht kunnen komen.

Etiologie

Het is inmiddels wel duidelijk dat long covid op verschillende manieren ontstaat. Al-Aly e.a. noemen virale persistentie, ontregeling van het immuunsysteem, ontregeling van het aangeboren afweersysteem (het complementsysteem), mitochondriale disfunctie, protrombotische ontstekingen en afwijkende darmflora. In verschillende studies is het virus buiten de longen ook aangetroffen in de kransslagaders en de hersenen. Gebleken is dat een SARS-CoV-2-infectie neuronen en gliacellen tot fusie kan aanzetten, hetgeen de vorming van syncytia (cellen met meerdere celkernen) kan bevorderen, die vervolgens de overige neuronen aantasten. Andere studies tonen structurele afwijkingen en versnelde veroudering van de hersenen en verstoorde bloed-hersenbarrières. Verder is bekend dat SARS-CoV-2 ook de coronaire vaten kan infecteren. Vasculaire aandoeningen bij long covid worden dan veroorzaakt door complementactivatie, lysis van rode bloedcellen (die verliezen hun membranen), activatie van bloedplaatjes en trombose – leidend tot veranderde stolling en weefselschade. Ook veel gezien: een disfunctionerende hypothalamus-hypofyse-bijnieras, met lage niveaus van cortisol, vermoeidheid, slaap- en metabole stoornissen als gevolg.

Inmiddels is hier en daar ook de vraag opgedoken of vaccinatie tegen covid-19 op zichzelf long covid kan oproepen. Bij het Lareb zijn 78 meldingen bekend van gevallen waarin mensen na vaccinatie last kregen van een combinatie van klachten lijkend op de ziekte. Maar vooralsnog is er geen doortimmerd bewijs voor een oorzakelijk verband.

Diagnose

Vermoedelijk zijn er subtypes van long covid, maar identificatie daarvan is volgens Al-Aly e.a. geen sinecure. Sterker nog, diagnosticeren van long covid, uitgaande van de bestaande definitie(s), is sowieso moeilijk. Althans niet aan de hand van 25 routinematig verkregen klinische laboratoriumwaarden, zo blijkt uit een recente publicatie in Annals of Internal Medicine door Kristine Erlandson e.a.. Zij analyseerden de gegevens van ruim 10 duizend volwassen patiënten die deelnamen aan de bekende Recover (Researching Covid to Enhance Recovery)-studie. Het team ontdekte weliswaar dat deelnemers met een eerdere SARS-CoV-2-infectie een iets lager aantal bloedplaatjes hadden, een wat hoger hemoglobinegehalte en een verhoogde albumine-creatinineratio, maar met geen van deze labwaarden was een betrouwbare diagnose long covid te stellen. Dé set van labwaarden c.q. dé set van biomarkers waarmee dat wel kan is dus nog niet gevonden, aldus Annukka Antar en Paul Auwaerter in een commentaar. Artsen moeten volgens hen daarom blijven doen wat ze tot nu toe deden: met behulp van tests alternatieve verklaringen voor de symptomen uitsluiten in plaats van long covid sec diagnosticeren.

https://doi.org/10.1038/s41591-024-03173-6

https://www.lareb.nl/Knowledge/FilePreview?id=44810&p=33576

https://www.acpjournals.org/doi/10.7326/M24-0737

https://www.acpjournals.org/doi/10.7326/M24-0892