‘Deze pandemie is een wake-upcall’
5 reactiesEpidemioloog Hans Heesterbeek vindt de Nederlandse aanpak om covid-19 in te dammen goed, maar iedereen die na de eerste golf symptomen vertoont, moet onmiddellijk worden getest en geïsoleerd.
‘Vergeet het maar, we gaan dit virus niet kwijtraken.’ Hans Heesterbeek (59), hoogleraar theoretische epidemiologie aan de Universiteit Utrecht weet het zeker: covid-19 blijft onder ons. ‘Landen die nu heel strak ingrijpen, in lockdown gaan, moeten daar op enig moment mee stoppen, en krijgen dan gegarandeerd een tweede golf voor de kiezen. En dan moeten ze opnieuw strenge maatregelen nemen. Of ze krijgen daarna zelfs een derde golf.
Gegeven dat je over een jaar of twee een massaal geproduceerd vaccin hebt, is de strategie die in Nederland is gekozen, voorlopig de beste. Je probeert dan namelijk gecontroleerd tijd te kopen en tegelijk wel wat immuniteit op te bouwen in het land.’ Als we straks een vaccin hebben, dan wordt dat misschien toegevoegd aan het bestaande rijksvaccinatieprogramma, verwacht Heesterbeek. Of we krijgen vrijwillige vaccinatie, zoals bij influenza.
Tot die tijd ben je gedwongen te kiezen, zegt de epidemioloog. ‘Je kunt het niet allemaal hebben: én een zo kort mogelijke epidemie, én zo min mogelijk besmette mensen, én zo weinig mogelijk sterfgevallen, én een zo laag mogelijke aanslag op de zorg. Wij willen de aanslag op de gezondheidszorg beheersbaar houden. Wij kiezen voor een beheerste groei van de epidemie. Dat kun je rechtvaardigen met de wetenschap dat de infectie in de meeste gevallen mild uitpakt. Mits je ouderen en kwetsbaren goed beschermt, kun je de kwaliteit van zorg hooghouden en het aantal sterfgevallen hopelijk beperken.’ Mogelijk ook dat de zomer een handje helpt, veel luchtwegvirussen staan dan op een laag pitje. Maar achteroverleunen is er allerminst bij, waarschuwt hij.
Heesterbeek: ‘Op den duur, als minimaal 60 procent van de bevolking immuun is tegen het virus, zal het zich niet meer goed verspreiden en raakt de epidemie uitgedoofd, gegeven een R0 (overdraagbaarheid, red.) van 2,5. Maar let op: het is een misverstand dat je die groepsimmuniteit kunt bereiken in de eerste golf. Als we straks net als nu in China ook in de situatie komen van weinig nieuwe gevallen, kun je de teugels wel weer laten vieren, maar moet je toch uiterst waakzaam blijven en zeer goed voorbereid zijn. Iedereen die deze zomer of in het najaar symptomen vertoont, moet onmiddellijk worden getest en geïsoleerd. Er moet dan ook breder getest worden bij mensen zonder sterke symptomen. Gebeurt dat niet, dan zal het virus zich opnieuw razendsnel vermenigvuldigen.’
‘Eind deze maand’, zegt hij, ‘weten we of het huidige beleid werkt, rekening houdend met de incubatietijd van zes tot zeven dagen, óf dat er een tandje bijgezet moet worden. We moeten dan een lichtere stijging van nieuwe gevallen zien.’
Besmettelijker dan griep
Volgens Heesterbeek is nog steeds niet goed bekend welk percentage van de patiënten overlijdt, omdat we niet goed weten hoeveel mensen in de populatie besmet zijn, en dat zelf niet weten en er dus mee blijven rondlopen. ‘Die moeten er volop zijn, want alleen zo is de groei die we zien te verklaren: met een verdubbelingstijd van drie tot vijf dagen bij die R0 van 2,5. Dat is zeker niet gering, want een stuk besmettelijker dan griep, maar minder besmettelijk dan bijvoorbeeld mazelen. De sterfte is niet zo hoog als bij SARS of ebola, maar hoger dan bij de seizoensgriep waaraan in jaren dat het vaccin onvoldoende beschermt, ongeveer 10 duizend mensen overlijden. Maar hoeveel hoger: een factor 5? Of 10? We weten het nog niet. Door de aanpak die nu gekozen is, mag je hopen dat een deel van de mensen is beschermd door de groepsimmuniteit die langzaam opbouwt en straks baat heeft bij een vaccin en dus niet ziek wordt.’
Groepsimmunisatie
Onzekerheden troef dus, ook volgens Dorit Nitzan, WHO-coördinator Health Emergencies & Operation Management voor Europa. Tijdens een persconferentie zei ze dat ‘we niet genoeg bewijs hebben dat groepsimmunisatie optreedt’. ‘Ik denk dat het niet het juiste moment is om dit aan te bevelen. Wat we weten is dat het virus nu twaalf weken in de menselijk soort is. We moeten het leren kennen. Is het een virus dat immuniteit veroorzaakt, of is het meer zoals influenza, dat voortdurend verandert?’ Hans Kluge, regiodirecteur Europa van de VN-organisatie, herhaalde de boodschap van zijn baas, Tedros Adhanom Ghebreyesus, dat daarom in de bestrijding het primaat moet liggen bij testen en opsporen. De WHO bepleit dan ook een aanpak waarin een set van maatregelen wordt gecombineerd, zoals in China, Zuid-Korea en Singapore. ‘Deze landen zijn er echt in geslaagd om het virus in te dammen en terug te dringen.’ Daar is de testcapaciteit enorm opgevoerd volgens het adagium: opsporen, testen, isoleren en contactonderzoek. Vooral Zuid-Korea heeft in dat opzicht zijn les geleerd nadat in 2015 een MERS-epidemie in het land uitbrak. Het traceren, testen en in quarantaine plaatsen van bijna 17 duizend mensen drukte die uitbraak na twee maanden de kop in. Toen het nieuwe coronavirus in China opkwam, startte de Koreaanse Centers for Disease Control and Prevention dan ook onmiddellijk met het ontwikkelen van tests en gingen ze samenwerken met fabrikanten om commerciële testkits te ontwikkelen. De eerste test werd goedgekeurd op 7 februari, toen het land slechts een paar gevallen kende, en verspreid onder de regionale gezondheidscentra. Slechts elf dagen later testte een 61-jarige vrouw positief. Ze had de diensten van 9 en 16 februari bijgewoond in de Shincheonji-megakerk in Daegu. Toch is er ook nu in Zuid-Korea nog steeds niet-gedetecteerde verspreiding van het virus.
Heesterbeek is ook voor meer testen. ‘Maar of dat hier haalbaar is, is zeer de vraag. We kunnen echter het effect daarvan ook bereiken zonder te testen, als we ons allemaal houden aan wat de overheid van ons vraagt. Afstand houden, zeker als je symptomen hebt. We zijn hier wat dat betreft in het begin van de epidemie te laks geweest, hebben het onderschat, mensen deden lacherig.’
‘We hebben met covid-19 nog min of meer geluk’
Sluimeren
‘Er is’, zegt Heesterbeek, ‘al jaren gewaarschuwd voor een pandemie als deze. Sterker: het kan zomaar nóg een keer gebeuren. De afgelopen drie decennia zijn er een heleboel infecties bijgekomen: hiv, ebola, lyme, westnijlvirus, Q-koorts, nipah, MERS. De meeste komen van wilde dieren, vaak vleermuizen, en vaak zijn ze – gelukkig – lokaal, niet mondiaal. We hebben met covid-19 nog min of meer geluk dat het iets relatief mild is – hoe erg de sterfte ook is – waartegen we zeer waarschijnlijk een vaccin kunnen maken.’ Heesterbeek noemt de pandemie een wake-upcall: ‘We reizen de hele wereld over, overal wordt de landbouw geïntensiveerd, landgebruik wordt veranderd, dieren worden levend verhandeld, we verstoren ecosystemen – dat kan dus een keer misgaan. Er is weleens becijferd dat er een paar miljoen virustypen rondwaren, geschat wordt dat er een paar honderdduizend in de mens zouden kunnen leven, we kennen driehonderd tot vierhonderd virussen die in de mens leven. Het kan lang sluimeren – hiv is mogelijk al in de jaren dertig onder de mensen gekomen. We zijn zo geglobaliseerd dat dit lange sluimeren er niet meer in zit.’
lees ook-
Bekijk het dossier dossier Covid-19
A.B. Bijnen
emeritus hoogleraar chirurgie, Bergen
Ik maak mij met vele anderen grote zorgen over het corona-beleid in Nederland. Er is geen enkele zekerheid dat zelfs met de nu genomen maatregelen de epidemie kan worden beheerst. Ook vandaag en gisteren is weer gebleken dat te veel Nederlanders niet... hun eigen verantwoordelijkheid nemen.
Prof. Boin (Leiden, expert crisismanagement) parafraserend: starten met een agressief beleid en dan afbouwen is effectiever dan stapsgewijs opbouwen, zoals tot nu is gedaan. Want nu riskeren we steeds achter het net te vissen. En zo lang er geen bewijs is dat het ontwikkelen van immuniteit onder de bevolking binnen afzienbare tijd een rol kan gaan spelen bij de containment of zelfs het terugkomen van de epidemie, mag dat naar mijn mening geen enkele rol spelen bij de keuze van de strategie.
Er is nog steeds één mogelijkheid om het virus in te dammen: identificeren van alle besmette patiënten en hun contacten, gevolgd door isolatie totdat zij niet meer besmettelijk zijn. En dat kan alleen maar door alle Nederlanders - uitgezonderd de vitale beroepen - verplicht thuis te houden gedurende een periode van 3 weken; dan is er direct zicht op wie er besmet is of niet, en kan daarop worden gefocust. Het regime voor de rest van Nederland kan vanaf dat moment stapsgewijze worden verlicht.
Of met zo’n korte totale “lock-down” een tijdelijke instorting van het zorgsysteem nog kan worden voorkomen, moet worden afgewacht, maar in ieder geval hebben de zorgverleners en de GGD’s dan uitzicht op een periode van stabilisatie. En hebben wij allen het gevoel dat we - weliswaar laat - alsnog het maximale hebben gedaan. Ik denk dat een grote meerderheid in Nederland er klaar voor is.
Dolf Algra
commentator, opiniemaker zorg en sociale zekerheid, Rotterdam
Andere interessante bespiegelingen - meer vanuit wiskundige hoek.
https://www.nemokennislink.nl/publicaties/relativerend-rekenen-aan-covid-19/
GJ Bonte
Neuroloog, Dalfsen
@Brunet: Ik wil het belang van Public Health niet ontkennen, maar is dit niet een beetje te gemakkelijk? Gaat meer artsen opleiden in Public Health deze epidemieën tegenhouden? Dat lijkt me sterk.
Ik zou met evenveel gemak kunnen stellen dat we ja...renlang het opleiden van longartsen en intensivisten hebben verwaarloosd en dat we daar nu de nadelige gevolgen van ondervinden. En juist die intensivisten hebben we nu nodig. Ook een beetje makkelijk, nietwaar?
Ik heb in Duitsland gewerkt waar ieder zielig hoopje mens op de IC eindigt en door wordt behandeld tot iemand met twee benen, een arm en een hoofd al in de kist heeft liggen, als ie die tenminste nog heeft, en er alleen nog een hand uit de lijkkist steekt.
Een van de redenen dat wij jarenlang met minder IC-capaciteit toekonden dan de buurlanden, was omdat we met zijn allen heel goed nadenken wie we wel en wie we vooral geen IC-behandeling meer aan gaan doen. En dus redelijk restrictief zijn met een opname op de IC. Een opname op de IC moet zin hebben, en er moet een redelijk uitzicht zijn op een leven na de IC. En dat lijkt me prima, zeker als je gezien hebt hoe het ook anders kan, en dat is geen prettig vergezicht.
Dat is nu even vervelend, maar het is niet anders. Ook daarmee zullen we het moeten doen. No use crying over spoilt milk.
A. Brunet
arts Maatschappij en Gezondheid
De noodzaak voor Public Health is nu helemaal terug maar de opleiding van artsen Public Health: de artsen Maatschappij en Gezondheid wordt tot nu toe door het ministerie van Volksgezondheid niet gezien als prioriteit!
Artsen Maatschappij & Gezondhe...id zijn de artsen Infectieziektebestrijding, Forensisch artsen, artsen Tuberculosebestrijding, Jeugdartsen, Donorartsen, artsen Medisch Milieukunde, Artsen Volksgezondheid (Indicatie, Beleid, Advies en Onderzoek), Farmaceutisch geneeskundigen en Vertrouwensartsen. Nog steeds wordt de opleiding van dit specialisme niet gelijk gesteld aan elk ander geneeskundig specialisme en wordt de opleiding niet gefinancierd uit het opleidingsfonds voor geneeskundig specialisten.
Artsen M&G signaleren juist die belangrijke risico’s en uitdagingen in relatie tot de volksgezondheid die vaak een gezamenlijke, bredere maatschappelijk benadering en aanpak vragen. In haar column spreekt voorzitter KAMG Elise Buiting nog van 2020: een mooi jaar voor de arts M&G, maar feitelijk is in de afgelopen 20 jaar het aantal aantal artsen M&G met ruim 40% afgenomen van 1.200 in het jaar 2000 tot minder dan 700 nu, terwijl in dezelfde periode het aantal huisartsen en klinisch specialisten met 45-70% is gestegen! In de komende vier jaar moeten meer dan 200 artsen worden opgeleid om alleen al de uitstroom en de tekorten te kunnen opvangen.
VWS dient nu dan ook snel eindelijk een besluit te nemen om de opleiding van dit specialisme volledig te financieren zodat er straks ook voldoende artsen zijn die dit vak nog uitoefenen. Die artsen hebben we zeker in de komende jaren nodig!
Dolf Algra
commentator, opiniemaker zorg en sociale zekerheid, Rotterdam
Verhelderend artikel ! Public health is helemaal terug van weggeweest. Dat moge helder zijn. Hoop dat iedereen, maar met name de politiek in Den Haag hiervan overtuigd is (geraakt). Dank voor deze vroege reflectie op huidige crises.
Tegelijkertij...d zijn nu al aantal vergaande lessen te trekken, zoals
1. een absoluut verbod op wilde dieren markten in China en Afrika - één van de bronnen van dit soort crises - met directieve/sanctionerende controle daarop vanuit WHO (?)
2. nog diepergaand virologisch onderzoek naar reservoir aan virussen bij vleermuizen en apen (als dragers)
3. een nog beter werkend internationaal detectie centrum naar opkomende /startende infecties all over the world - door....
4. vaccin ontwikkeling en fabricatie door centrale overheid - een te overwegen optie is de nationalisatie van private bedrijven/partijen die vaccins produceren; dan krijg je geen 'rare' zaken, zoals recent bericht over amerikanen die duits farma bedrijf wilde opkopen op basis van exclusiviteit
https://www.nu.nl/coronavirus/6037613/trump-wil-duits-bedrijf-kopen-voor-exclusiviteit-coronavaccin-in-vs.html
5. nog betere publieke voorlichting en communicatie - naar wat wel/niet 'werkt' in de publieke opinie/beleving - neem concreet het nu lopende debat/verwarring over wat 'groepsimmuniteit en totale lock down situatie precies inhouden
en bovenal:
6. nu al starten met grondige onafhankelijke evaluatie van de lopende corona crises - door er aantal onderzoekers vrij te spelen, die op hun handen moeten gaan zitten door louter te observeren.
Interessant in dit verband is de uitzending van Nieuwsuur met Roel Coutinho, Eric Snijder en Huub Schellekens over de lessen uit eerdere epidemieen:
1. europese samenwerking tav onderzoek
2. vaccins in publiek beheer ontwikkelen en fabriceren
3. investeer nu én doe het blijvend !
https://nos.nl/nieuwsuur/artikel/2327070-zo-kan-nederland-zich-beter-wapenen-tegen-epidemieen.html