Stuwmeer van aniossen? Helemaal geen probleem!

Maar dat woord ‘stuwmeer’ is een relict van een oude manier van denken, denkt directeur Cisca Joldersma van het Capaciteitsorgaan nu. Dat stamt uit een tijd ‘waarin de veronderstelling bestond dat je mensen opleidt om specialist te worden’ en vatte wortel in jaren ‘waarin de aniosperiode steeds langer werd’. Het is misschien tijd om deze ‘normatieve term’ niet meer te gebruiken, oppert ook Nivel-onder­zoeker en bijzonder hoogleraar arbeids- en organisatie­vraagstukken in de gezondheidszorg Ronald Batenburg.

Vervolgopleiding ambiëren

Joldersma en Batenburg zijn als onderzoekers betrokken bij een recent rapport van het Capaciteitsorgaan over de loopbaanoverwegingen van basisartsen. Het Capaciteitsorgaan wilde daar meer inzicht in, met het oog op het bepalen van de gewenste instroom in de geneeskundestudie. Het bureau bevroeg bijna 5800 aniossen, aiossen en onderzoekers naar hun afwegingen na het afronden van hun studie. De uitkomst van dat onderzoek staaft de genoemde zorgen niet, integendeel.

Zo blijkt de behoefte om in opleiding te gaan groter dan voorheen werd verondersteld. Op basis van eerder onderzoek veronderstelde het Capaciteitsorgaan de afgelopen jaren dat slechts een kleine helft (48 procent) van de aniossen verder wilde met een opleiding. Maar dat lijkt ‘een onderschatting’, een gevolg van een te beperkte eerdere uitvraag, licht Joldersma toe. In het meest recente onderzoek zijn meer aniossen betrokken en hebben basisartsen meer opties voorgelegd gekregen dan een simpele ‘ja of nee in opleiding willen’-vraag. En nu blijkt ruim 70 procent van de basisartsen een vervolgopleiding te ambiëren, en een kwart te twijfelen. En resteert er een klein deel dat dit niet wil. Joldersma: ‘Het grootste deel is gemotiveerd om in opleiding te gaan.’

Verder werkt maar liefst 99 procent van de nu bevraagde basisartsen in de zorg en slechts 10 procent ziet werken buiten de zorg überhaupt als optie. Joldersma: ‘We dachten dat ze wegliepen uit de zorg, maar daar hebben we dus geen bewijs voor gekregen.’ Het niet hard willen werken blijkt ook mee te vallen. De meest recente cohorten afgestudeerden onder de bevraagde basisartsen werken gemiddeld het meest, met werkweken van ruim veertig uur. En bij de keuze voor een specialisatie is de inhoud van het vak nog altijd de meest bepalende factor. Zaken als de privé-werkbalans en de arbeidsvoorwaarden tellen wel mee, maar wegen niet het zwaarst.

Meer dan wachten

Wat het onderzoek vooral laat zien, is dat de wachttijd voor een opleidingsplek niet per se iets problematisch is. Ja, de duur van de anios­periode is verder gestegen, naar 3,7 jaar in 2023. Maar een meerderheid van de aniossen vindt die duur geen probleem: ruim een kwart vindt dat precies lang genoeg en bijna twee vijfde zou zelfs liever nog langer als anios willen werken. Slechts een vijfde geeft aan die fase te lang te vinden.

En de aniosperiode blijkt nu meer functies te hebben dan het aloude wachten en voorbereiden op een opleidingsplek. Het is een fase waarin de basisartsen zeggen praktijkervaring op te willen doen, te willen proeven aan verschillende werkvloeren en specialismen om te zien wat hen het beste past, of waarin ze hun privéleven willen vormgeven. En voor degenen die twijfelen over het aangaan van een vervolgopleiding is het een periode om antwoord op die vraag te krijgen.

Joldersma: ‘Voorheen was je anios om aios te worden. Nu zie je dat de aniostijd een functie op zichzelf heeft gekregen. Het is een tijd waarin je je kunt verrijken en ontwikkelen als arts. Dat je werkende weg uitvindt wat je past. En de groep die twijfelt over een opleiding kijkt hoe het is om specialist te zijn, of onderzoekt welk vak past.’ Batenburg: ‘Basisartsen nemen vrijwillig langer de tijd. Dat is een nieuw inzicht. We dachten eerst dat ze gedwongen in de wachtkamer zitten.’

Een ‘interessante en geruststellende bevinding’, vindt ook aios chirurgie en voorzitter Kirsten Dabekaussen van De Jonge Specialist (DJS). ‘Want er was best wel negativiteit over het vak, alsof we mensen aan het verliezen waren. Maar we kunnen stoppen met zeggen dat er een tekort is aan aniossen. Dat is er niet. De interesse om in de zorg te blijven is groot.’ Dabekaussen denkt dat het verkeerde beeld over vermeende aniostekorten vooral is ontstaan nadat opleidingsinstellingen zich door cao-afspraken beter zijn gaan houden aan de werkuren van aiossen. Daardoor zijn er meer vacatures voor aniossen, ziet zij. ‘Vraag en aanbod zijn niet goed op elkaar afgestemd.’

‘De interesse om in de zorg te blijven is groot’

Dabekaussen vindt het oplopen van de aniosperiode, ondanks het nuancerende beeld dat uit het onderzoek komt, desalniettemin wel ‘zorgelijk’. ‘Vier jaar moet niet de norm worden, want je hebt ook mensen die weten wat ze willen. Voor hen is 3,7 jaar een lange periode om in een afhankelijke positie te zitten en door allerlei hoepels te springen om hun opleidingskans te vergroten.’ Voor die groep wil DJS graag meer duidelijkheid over de sollicitatieprocedure, aangezien onvrede daarover ook naar voren komt uit het onderzoek. Dabekaussen: ‘Het is nu als anios lastig inschatten wat je moet doen om je kansen op een opleidingsplek te vergroten. We zouden graag meer transparantie daarover willen. En meer landelijke eenheid in het aannamebeleid, want dat verschilt nu te veel.’

Vervolg

Het Capaciteitsorgaan wil nu een vervolg aan het onderzoek geven door bij werkgevers uit te vragen wat hun behoefte aan aniossen is. Joldersma: ‘Hoeveel aniossen zijn er in dienst, wat doen ze, waar zijn ze voor nodig? Is het een blijvende, zelfstandige positie geworden? Dat is weer een stap verder om grip te krijgen op de arbeidsmarkt.’ Die informatie is nodig voor een nieuwe raming – die eind 2025 klaar moet zijn – over het aantal benodigde basisartsen en dus de instroom in geneeskunde.

Voorzitter Suzanne Booij van de Landelijke vereniging van Artsen in Dienstverband (LAD) zou graag zien dat er bij het inventariseren van de aniosbehoefte wordt gekeken naar het werk waar aniossen voor worden ingezet. Zij wijst erop dat er onder aniossen wel onvrede bestaat over hun functie, wat ook naar voren komt uit het onderzoek. Zo pakt de anios vanwege personeelstekorten taken van de aios, physician assistent of verpleegkundige op. Booij: ‘Veel aniossen zien hun functie als “het vullen van gaten in het rooster” en zijn niet tevreden over de arbeidsvoorwaarden en -omstandigheden.’

En Booij roept op ‘om de beroepskeuzevoorlichting te verbeteren als je wilt dat basisartsen sneller kiezen voor een specialisme’. Meer loopbaanondersteuning is inderdaad een behoefte die basisartsen in het onderzoek aangeven. Dat geldt niet alleen voor de twijfelaars, maar kan ook helpen om ‘mismatches’ te voorkomen, aldus Joldersma. ‘De meesten komen terecht op een opleidingsplek die ze willen, maar sommigen zijn ook teleurgesteld. We kunnen kijken of we meer kunnen doen aan die persoonlijke fit.’

Batenburg ziet heil in een ‘onafhankelijk adviespunt waar je naartoe kunt voor coaching en advies’. Zeker in een krapper wordende arbeidsmarkt, met stijgende zorgvraag, is het belangrijk om te zorgen dat alle artsen een passende plek vinden, aldus Batenburg. ‘Als dat meer tijd kost, kost dat maar meer tijd.’