Machtspositie van grote zorg-ICT-bedrijven loopt ten einde

Zo schrijft de Autoriteit Consument & Markt (ACM) in een adviesbrief aan het ministerie van VWS. Soms traineren de grote bedrijven een koppeling van een concurrent zelfs zo lang, dat ze intussen een eigen vergelijkbare applicatie op de markt kunnen zetten.

Door zo tegen te stribbelen, maken ze ‘mogelijk misbruik’ van een ‘economische machtspositie’, aldus de ACM. Alleen, die zegt hier wettelijk gezien weinig aan te kunnen doen, terwijl er wel snel iets moet gebeuren. De zorg-ICT-markt evolueert in rap tempo en deze tegenwerktactiek remt regionale samenwerking en ICT-innovaties, zoals kunstmatige intelligentie; twee belangrijke ontwikkelingen die moeten helpen om de zorg toekomstbestendiger te maken.

Geheim

Bij een verwijzing van een patiënt van de huisarts naar een medisch specialist, of omgekeerd, moet de huisarts een verwijsbrief schrijven, waarna de medisch specialist de relevante informatie zelf in het ziekenhuissysteem moet overtypen. Idealiter wisselen het huisarts- en ziekenhuissysteem die informatie rechtstreeks uit en staat die op één plek. Hiervoor zijn koppelingen nodig, de zogenoemde application programming interfaces (API’s). Zie zo’n koppeling ‘als een stekker en stopcontact’, zegt intensivist Ruud de Waal, tevens voorzitter van CMIO Zorgnetwerk Nederland. ‘Wereldwijd zijn er verschillende stekkers en stopcontacten die niet op elkaar passen. Als je die standaardiseert, heb je geen problemen meer en kunnen de gegevens doorstromen.’

Elk epd bestaat uit verschillende delen die via interne API’s informatie uitwisselen. Nu houden bedrijven geheim welke ‘stopcontacten’ ze in hun systeem hebben gebouwd, waardoor bijvoorbeeld nieuwe toetreders tot de zorg-ICT-markt niet weten welke ‘stekkers’ ze in hun applicatie moeten bouwen. Vooral de lees- en schrijfrechten van applicaties zijn een heet hangijzer, terwijl die nodig zijn om het overtypen te voorkomen. ‘In het beste geval kan een deel van de data (bijvoorbeeld de Basisgegevensset Zorg) worden ingezien, maar kan er geen nieuwe informatie worden bijgeschreven’, schrijft de ACM over de gesloten ziekenhuis-epd’s. ‘In het slechtste geval kunnen data uit de database in het geheel niet geraadpleegd worden in derdensystemen.’ Dit geldt niet alleen voor elektronische patiëntendossiers van ziekenhuizen, huisartsen, ggz-instellingen en dergelijke, maar ook voor persoonlijke gezondheidsomgevingen (pgo’s) en ‘smart products’ – die verzamelen data over bijvoorbeeld de toestand van de patiënt.

Het tij is voor de eerste lijn mogelijk nog te keren

Urgent

Volgens de ACM zijn er wel ontwikkelingen gaande die hier iets aan kunnen veranderen, maar die zijn niet vergaand genoeg, duren te lang of zijn nog te onzeker. Terwijl er haast is geboden, want in sommige zorg-ICT-markten zijn machtsconcentraties nog te voorkomen, zoals voor de huisartseninformatiesystemen, zegt Jasper van Lieshout, projectleider zorg-ICT bij de ACM en betrokken bij de adviesbrief. ‘Daar zijn nu echt nog een aantal spelers’, maar die markt staat op het punt om dezelfde weg als de ziekenhuis-epd’s in te slaan en is in ‘betrekkelijk korte tijd’ door een paar grote spelers overgenomen. ‘Die dominantie kan in een paar jaar gebeurd zijn. Dat maakt het voor ons urgent.’ Als nu de juiste stappen worden gezet, is het tij voor de eerste lijn mogelijk nog te keren, of kan zelfs de machts­concentratie in de ziekenhuisinformatiesystemen afbrokkelen.

De ACM ontdekte een relatief eenvoudige stap die hierin een kantelmoment kan forceren. Aan de Wet elektronische gegevensuitwisseling (Wegiz) is namelijk artikel 1.5 als amendement toegevoegd. Dat artikel telt één alinea en is ‘een beetje een vreemde eend in de bijt’, aldus Van Lieshout. Het ‘geeft de minister de bevoegdheid om technische eisen te stellen aan zorginformatiesystemen. Wij zien daarin de mogelijkheid om een fundamentele verplichting op te nemen ten aanzien van dataopenheid.’ Een slimmigheidje waar nog niemand aan heeft gedacht. ‘Het is een bal die voor het doel ligt’ – met de nodige mitsen en maren – en het is aan het ministerie van VWS om die erin te trappen.

Dat kan VWS doen door een algemene maatregel van bestuur (AMvB) onder dit artikel te hangen waarmee het ICT-leveranciers verplicht om de interne API’s – ‘stopcontacten’ – openbaar te maken. Dit betekent onder meer dat bedrijven lees- en schrijfrechten die ze aan de eigen interne API’s toekennen, ook toekennen aan ‘derden­applicaties’ op basis van dezelfde beveiligings- en integriteitseisen. Daarmee vervalt volgens de toezichthouder het belangrijkste tegenargument, namelijk dat nieuwe datakoppelingen onveilig kunnen zijn.

Rasoptimist

De Waal staat volledig achter het ACM-advies. De geslotenheid van zorginformatiesystemen ‘is echt hét struikelblok waar we nu voor staan. Alles is er. Maar de leveranciers – ik houd het bewust breed – weten iedere keer weer wat te verzinnen voor hun eigen businessmodel.’ Zo’n AMvB ‘is een politieke beslissing’, zegt De Waal, en als rasoptimist is hij ervan overtuigd dat ‘dit niet lang hoeft te duren’. Binnenkort zit hij, onder andere vanuit CMIO Zorgnetwerk Nederland, met minister Fleur Agema aan tafel. ‘Ik heb begrepen dat ze hier positief tegenover staat. Dat kan ook niet anders, want wie is hier nou op tegen? Behalve als het je in je portemonnee raakt, zoals een bedrijf.’ Met zo’n AMvB is ‘overkloppen’ niet direct verleden tijd. Die beoogt dat de gebruikte API’s gepubliceerd worden. Standaardiseren van alle API’s gaat een stap verder. ‘Die grote softwarepakketten pak je niet eventjes aan. Maar als de regelgeving er is, krijg je hand­having en komt de boel in beweging’, verwacht De Waal.

All-inclusive

Daarbij moeten ook zorgaanbieders zelf in beweging komen. Die kiezen gemakshalve nog te vaak voor een all-inclusivepakket bij één zorg-ICT-leverancier en stellen hierbij geen eisen aan dataopenheid, aldus de ACM. Een term voor zo’n pakket is best of suite: ‘een totaaloplossing voor alle ICT-behoeften, bij één ICT-leverancier’. Hierdoor wordt het voor zo’n leverancier wel erg eenvoudig om een zorgaanbieder van zich afhankelijk te maken. Volgens De Waal is dit historisch zo gegroeid. Toen de automatisering in de Nederlandse zorg begon, hebben ICT-leveranciers de ziekenhuisbesturen er met succes van overtuigd dat zo’n all-inclusivepakket het beste is. ‘Op het niveau van de raad van bestuur is men wijsgemaakt dat het beter is om in één systeem te werken – een hardnekkige gedachte – terwijl dat in feite een gepasseerd station is. De best of suite is niet meer de oplossing, maar het probleem.’