‘Het verbaast me dat weinig artsen zich met alcoholpreventie bezighouden’

Kinderarts Nico van der Lely vindt dat artsen het probleem van alcohol vaker moeten aankaarten, niet alleen binnen, maar ook buiten de spreekkamer. En dat zaadje moet al geplant worden bij de medische faculteiten.

‘Het veelkoppige monster moet van alle kanten aangevallen worden.’ Zo omschrijft kinderarts Nico van der Lely in zijn nieuwe boek Stop met alcohol voor jongeren de strijd tegen alcoholgebruik door jongeren. Waar hij zijn eerdere twee boeken over alcohol voornamelijk zelf schreef, laat hij in dit boek vooral anderen, zoals onderzoekers, beleidsmakers, bestuurders en artsen, aan het woord.

‘Hiermee wil ik laten zien dat ik niet de enige ben die roept dat er meer moet gebeuren rondom alcoholpreventie’, vertelt Van der Lely in een telefonisch interview. ‘Tegelijkertijd hebben we nog te weinig medestanders. Ouders, sportverenigingen, beleidsmakers, en ook artsen kunnen nog veel meer doen om te zorgen dat de jeugd niet drinkt.’

Alcoholpoli

Bij Van der Lely draait een groot deel van zijn carrière om alcoholpreventie. In 2006 zette hij in zijn ziekenhuis, het Reinier de Graaf Gasthuis in Delft, de eerste alcoholpoli voor de jeugd op. Met zijn hulp kwamen daar verspreid over het land elf ziekenhuispoli’s bij, waar jongeren na een alcoholintoxicatie een halfjaar na hun opname gevolgd worden. Sinds een paar jaar is hij hoogleraar aan de Universiteit Antwerpen en is de eerste alcoholpoli daar al een feit. ‘In België is het alcoholgebruik onder jongeren misschien wel twee keer zo groot.’ Maar zijn ambitie reikt verder dan een alcoholpoli: hij wil de Belgische drankcultuur beïnvloeden, en daarmee voorkomen dat jongeren in het ziekenhuis belanden. Zijn hoop is dat het hem, net als in Nederland in 2014, lukt om de leeftijdsgrens van verkoop van alcohol van 16 naar 18 jaar te verhogen. Toch is ook onder Nederlandse jongeren het alcoholgebruik nog steeds alarmerend. In 2023 had één op de zeven scholieren, meisjes en jongens, in de laatste maand ‘gebinged’, blijkt uit cijfers van Trimbos.

Langetermijneffecten

Wat te doen om dat tij te keren? Volgens Van der Lely begint dat met meer bewustzijn, ook van artsen, over de korte- én langetermijngevolgen van alcohol. ‘De kortetermijngevolgen kennen de meeste artsen wel goed: denk aan onderkoeling, black-outs, botbreuken, en indirect daardoor soms zelfs seksueel misbruik. Maar, en dat besef dringt bij mij ook pas de laatste jaren meer door, de langetermijneffecten van vroeg beginnen met drinken zijn ook groot. Ook bij niet-problematisch alcoholgebruik. Denk, vooral voor de jeugd, aan het verlies van IQ-punten, maar ook het verhoogd risico op zeven kankersoorten. Als voorbeeld: tien jaar geleden had één op de negen vrouwen in Nederland borstkanker: nu is dat al één op de zeven. En dat heeft deels te maken met alcoholgebruik: elke dag een glas draagt al bij aan een verhoogd risico. Daarnaast verhoogt alcohol het risico op veel andere aandoeningen, zoals hart- en vaatziekten, mdl-problemen en neurologische schade, natuurlijk ook. Dus veel specialismen komen patiënten tegen met alcoholgerelateerde ziekten, maar toch verbaast het me dat relatief weinig artsen zich bezighouden met alcoholpreventie’, zegt Van der Lely.

Studentenverenigingen

Van der Lely hoopt dat meer artsen alcoholpreventie op de kaart willen zetten. En sterker nog, eigenlijk vindt hij dat elke curatief werkende arts zich ook op preventie moet richten. ‘Dit is niet voorbehouden aan de sociaal geneeskundigen, zoals de jeugdartsen. Nee, elke arts die het thuis op orde heeft en een carrière heeft gemaakt, kan zich inzetten voor de samenleving. Artsen kunnen buiten hun spreekkamer treden en zich in het maatschappelijk debat mengen, of voorlichting geven op scholen.’ In zijn geval betekende dat onder meer in gesprek gaan met de studentenverenigingen in Delft, de sportclubs en lokale politici. Zo kreeg hij voor elkaar dat verenigingen ook alcoholvrij bier op de tap kregen. Een voorbeeld dat hij zelf in lezingen vaak noemt van een arts die buiten zijn curatieve domein trad, is dat van een plastisch chirurg in Wales. ‘Hij heeft ervoor gezorgd dat alle glazen in de pubs werden vervangen door plastic. ‘Dat leidde tot een 90 procent reductie in aangezichtsletsel.’

Afgetopt en stabiel

Om artsen ervan te overtuigen dat het daadwerkelijk zin heeft om zich op alcoholpreventie toe te leggen, legt Van der Lely uit wat er de afgelopen twintig jaar bereikt is. ‘Het totaalaantal kinderen dat met een alcoholintoxicatie wordt opgenomen is sinds 2014 niet verder gestegen, maar is afgetopt en stabiel. Dat heeft echt te maken met het feit dat toen de alcoholgrens van 16 naar 18 jaar is gegaan, waardoor jongeren hun eerste drankje op latere leeftijd drinken. En ook zien we dat een minderheid van de ouders het goed vindt dat hun kind onder de 18 jaar al drinkt. En hoewel ik na oud en nieuw weer vier kinderen op de alcoholpoli zag, is de gemiddelde leeftijd wel hoger dan vroeger. Toen kwamen er nog regelmatig 12- tot 13-jarigen binnen.’

Het was fout om de drankindustrie bij het Preventieakkoord te betrekken

Preventieakkoord

Wat niet gelukt is, is om de ‘alcoholtafel’ van het Nationaal Preventieakkoord uit 2018 tot een succes te maken. Van der Lely zat daar aanvankelijk als enige arts bij, later nam ook mdl-arts Bart Takkenberg deel. In 2022 trok de toenmalige staatssecretaris van VWS de stekker uit dat akkoord. ‘De fout was om de drankindustrie bij dit akkoord te betrekken’, zegt Van der Lely. ‘Want de alcoholindustrie is er natuurlijk op uit om kinderen zo vroeg mogelijk aan de drank te krijgen. Kijk maar naar de spellen waarmee jongeren worden verleid rond de feestdagen, drankspellen zoals ‘Zuipopoly’ bijvoorbeeld. De brouwerijen weten: als jongeren voor hun 16de beginnen met alcohol, is de kans vier tot zes keer zo groot op veelgebruik later in het leven. Maar dus omgekeerd: elk jaar dat iemand later begint met voor het eerst drinken, verlaagt het risico op problematisch alcoholgebruik in het latere leven met 14 procent, blijkt uit Nederlands onderzoek.’

Het doel moet zijn, vindt Van der Lely, dat alcoholgebruik bij kinderen onder de 18 jaar niet gewoon meer is. En daar moet dus iedereen in de samenleving, de ouders, de sportclubs, het onderwijs en de overheid een rol in spelen.

Medische faculteiten

Ook de medische faculteiten zouden zich volgens Van der Lely meer op het alcoholprobleem moeten richten. ‘Geneeskundestudenten krijgen nog te weinig onderwijs over de medische gevolgen van alcoholgebruik. Maar ook kunnen de faculteiten artsen die zich voor preventie van een gezondheidsprobleem inzetten een podium geven. Studenten kunnen veel leren van artsen zoals longarts Wanda de Kanter, die tegen de tabaksindustrie strijdt. Of van oogarts Tjeerd Faber, die het vuurwerkletsel op de kaart zette. En ook ik deel graag mijn kennis over mijn strijd tegen alcohol met studenten. Maar de faculteiten benaderen me zelden.’

Spreekkamer

Zijn boek eindigt met een aantal praktische adviezen voor artsen. Van der Lely: ‘Artsen moeten zoveel mogelijk letten op signalen van verkeerd en overmatig drankgebruik, en zeker ook bij de jeugd. Vraag als huisarts, jeugdarts, of spoedeisendehulparts aan patiënten bij hun eerste bezoek hoe hun week eruitziet qua alcoholgebruik, om dit zo nodig aan te pakken.’ En ook vindt hij dat artsen wat betreft alcoholgebruik het goede voorbeeld moeten geven, zowel buiten als op het werk tijdens een borrel bijvoorbeeld. En dat betekent volgens hem niet helemaal geen alcohol meer, maar alleen bij speciale gelegenheden, in navolging van het pleidooi van twee mdl-artsen vorig jaar in Medisch Contact. Van der Lely in zijn boek: ‘Jij bent het voorbeeld voor de volgende generatie.’

Het boek Stop met alcohol voor jongeren. Waarom dat moet en hoe dat kan van Nico van der Lely (Fontaine Uitgevers, 239 blz.) verscheen 14 januari.

bestellen