Duoportret Juliette Mattijsen en Wil Verheggen

Soms heb je de wind mee en gaan alle deuren open. Op andere momenten zitten die deuren potdicht en moet je er hard aan trekken. Juliette Mattijsen (30 jaar) en Wil Verheggen (80 jaar) in gesprek over hun activisme.

Generaties in actie

Dat artsen zich inzetten voor ‘de goede zaak’ en een betere wereld is van alle tijden. In de loop der tijd veranderen de onderwerpen en de mores. Maar veel blijft ook hetzelfde. Verspreid in het eindejaarsnummervan 2024 met als thema 'generaties' vindt u drie dubbelportretten van oude en jonge activisten.

‘Toen ik me als geneeskundestudent actief ging inzetten voor het klimaat, had ik de wind mee. Ik kon overal aankloppen en bijna alle deuren gingen open. Maar toen ik me met Gaza ging bezighouden, merkte ik dat diezelfde deuren opeens potdicht zaten’, zegt Juliette Mattijsen (30 jaar). Mattijsen is basisarts, houdt zich bij het Erasmus MC, het UMCU en diverse maatschappelijke organisaties bezig met planetary health, rechtvaardigheid op het gebied van onder meer klimaat, gezondheid en gender en spreekt zich uit tegen de situatie in Gaza. Ze gaat in gesprek met oud-huisarts Wil Verheggen (80 jaar) – in zijn woning in een voormalige nonnenschool in Tilburg. Verheggen strijdt sinds begin jaren tachtig tegen de kernbewapening en was in die jaren, en ook nu weer, voorzitter van de Nederlandse Vereniging voor Medische Polemologie – Artsen voor Vrede (NVMP). Deze vereniging wil een kernoorlog voorkomen vanwege de directe en indirecte medische en humanitaire gevolgen. 

Eigenlijk geen ‘barricademensen’ 

De NVMP was booming in de jaren tachtig, vertelt Verheggen. Hij raakte zelf geïnteresseerd in de risico’s van kernwapens, nadat in december 1980 op een paginagrote advertentie in de landelijke dagbladen werd uitgetekend wat de gevolgen van een kernbom op Rotterdam zouden zijn. De bijbehorende petitie werd door vele honderden artsen ondertekend. ‘Op het hoogtepunt had de NVMP ruim drieduizend leden en dat opende destijds vele deuren. Nou ja, geopend – je moest wel even aan die deur trekken’, verbetert Verheggen zichzelf. ‘We zaten aan tafel met artsenverenigingen, ministers, Kamerleden en diverse vergelijkbare clubs in het buitenland. We liepen mee in demonstraties tegen kernwapens, ook in 1983 – de grootste demonstratie die ooit in Nederland heeft plaatsgevonden. Maar eigenlijk zijn we bij de NVMP geen “barricademensen”. We proberen vooral de publieke opinie te beïnvloeden, zodat mensen wéten wat de consequenties zijn van kernwapens. Politici wereldwijd spreken over kernwapens alsof het abstracties zijn in een strategospel. Ze staan er niet bij stil wat de gevolgen zijn als zo’n bom een keer echt wordt gebruikt. We moeten dus de politici bewerken – er zijn er een paar die daar gevoelig voor zijn, de rest niet.’ 

Gaza 

Mattijsen gaat zelf wél de barricades op, zegt ze. ‘Ik zeg altijd dat ik met één voet op straat sta en met één voet in de instituties. De mensen die de beslissingen nemen, ondervinden vaak niet zelf de consequenties van hun beleid. Daarom vind ik het belangrijk om dicht bij de mensen te blijven die de pijn voelen. Voor mijn activisme op klimaatgebied stond ik zeker met een voet binnen de instituties; ik heb Tweede Kamerdebatten bijgewoond, ik ben naar verschillende klimaattoppen geweest en ben in gesprek gegaan met Wereldgezondheidsorganisatie WHO. Ik heb daarvan veel geleerd over hoe processen lopen en besluiten worden genomen. De aandacht die ik, samen met anderen, heb gevraagd voor duurzame gezondheidszorg en planetary health, heeft veel opgeleverd.’ 

Mattijsen werd met open armen ontvangen als het ging om het klimaat. Maar ze ervaart vanuit de medische wereld meer weerstand als het gaat om haar activisme met betrekking tot Gaza. Mattijssen: ‘Afgelopen jaar zijn daar meer dan achthonderd aanvallen geweest op ziekenhuizen en meer dan duizend collega’s zijn vermoord. En toch is het vanuit de hele medische wereld – niet alleen de Nederlandse – doodstil. Terwijl het gaat om de bescherming van het recht op gezondheid en gezondheidszorg, waar artsen voor op zouden moeten komen. Ik heb altijd de moed gehad om me ergens over uit te spreken en óók over Palestina, maar dit ligt véél gevoeliger. Toch heb ik voor mezelf besloten dat het belangrijk is om te laten zien waar ik voor sta – ook als dat betekent dat dat mogelijk consequenties voor me heeft. Zwijgen voelt als het accepteren van onrecht dat anderen wordt aangedaan.’

‘Actievoeren is voor mij de manier om met leed om te gaan dat ik niet kan accepteren’ 

Wakker liggen 

Verheggen heeft zelf niet ervaren dat zijn activisme in de jaren tachtig tot consequenties leidde. ‘Je merkte af en toe wel dat het even schuurde en je werd soms gezien als een wat vreemde eend in de bijt. Maar we hadden de publieke opinie natuurlijk wel mee in die tijd: iederéén was tegen kernbommen. Het was een heel andere tijd dan nu. Nu is er meer tegenwind. Ik denk dat de jongere generatie meer aarzeling ervaart om zich uit te spreken, dat is jammer.’ 

‘Ik denk dat we soms ook heel erg bang zijn voor consequenties die er eigenlijk niet altijd zijn’, zegt Mattijsen. ‘Ik sta aan het begin van mijn loopbaan. Wat ik nu doe, kán gevolgen hebben voor mijn toekomst. Niet iedereen waardeert het dat ik me uitspreek tegen de genocide in Gaza. Ik heb zelf tot nu toe echter géén directe consequenties ondervonden. En zelfs als dat wel zo was, dan nog vind ik het belangrijker om me wél uit te spreken over onrechtvaardigheid. Actievoeren is voor mij de manier om met leed om te gaan dat ik niet kan accepteren. Ik kan dat niet loslaten, kan er echt van wakker liggen. Als ik níet achter mijn woorden sta en in actie kom, zou ik een verwelkte versie van mezelf zijn. Nu ben ik de versie van mezelf die het best tot haar recht komt. Tegelijkertijd ben ik me er ook van bewust dat ik privileges heb, bijvoorbeeld omdat ik wit ben. Ik denk dat collega’s van kleur veel sneller in een hoekje worden gedrukt, wanneer zij zich uitspreken over Gaza. Om verschillende redenen denk ik dat niet iedereen zich even vrij voelt om zich uit te spreken.’ 

Aansluiting zoeken 

Op het hoogtepunt in de jaren tachtig had de NVMP ruim drieduizend leden en een krachtige stem in het debat. Op dit moment zijn het er volgens Verheggen nog maar ongeveer vijfhonderd. ‘De club vergrijst, we trekken bijna geen jongeren meer aan. Als oude garde moeten we wennen aan nieuwe communicatiemiddelen, zoals social media, om jongere collega’s te bereiken. Dat zijn we nu eigenlijk pas aan het ontwikkelen. Ik denk dat wij de aansluiting bij de jongere generatie moeten zoeken. Dat is, juist nu er zoveel problemen zijn op de wereld, erg belangrijk.’ 

‘Terwijl er nu juist veel jonge artsen en geneeskundestudenten zijn die daar wél in geïnteresseerd zijn en behoefte hebben aan een vredesbeweging. Ik voel die energie wel’, zegt Mattijsen. ‘Om verschil te maken is het belangrijk om samen te werken en samen te gaan staan voor rechtvaardigheid. Er zijn nu veel verschillende initiatieven – op het gebied van klimaat, duurzaamheid, tegen oorlog, tegen discriminatie, et cetera. Ik denk dat het belangrijk is dat beter te organiseren, ook om te laten zien dat we eigenlijk allemaal hetzelfde willen: een goed leven voor iedereen.’