Duoportret Jamilah Sherally en Joop Stam

Activisme wordt vaak geassocieerd met verstoring van de orde, met rebelsheid. Betekent dat dat je je maar beter niet uit kunt spreken? Jamilah Sherally (37 jaar) en Joop Stam (82) halen juist ook veel voldoening uit hun activisme.

Generaties in actie

Dat artsen zich inzetten voor ‘de goede zaak’ en een betere wereld is van alle tijden. In de loop der tijd veranderen de onderwerpen en de mores. Maar veel blijft ook hetzelfde. Verspreid in het eindejaarsnummervan 2024 met als thema 'generaties' vindt u drie dubbelportretten van oude en jonge activisten.

‘Ik denk dat wij als artsen intrinsiek een stukje activist in ons hebben’ zegt Jamilah Sherally. Sherally (37) is arts internationale gezondheidszorg en tropengeneeskunde,  is actief voor Stichting Groene Moslims en zet zich op allerlei manieren in voor vluchtelingen. Zo was ze arts en medisch coördinator bij Stichting Bootvluchteling en op dit moment doet ze PhD-onderzoek naar seksuele en reproductieve gezondheid van vrouwelijke vluchtelingen op Lesbos. Ze is aangeschoven aan de keukentafel van Joop Stam (82), die begin jaren zeventig een van de ongeveer tweehonderd ‘Kritische Artsen’ was, een actiegroep die voor opschudding zorgde in de artsenwereld omdat zij zich uitsprak over onder meer sociale gelijkheid. Hij vestigde zich als huisarts in wat destijds een van de ergste achterstandswijken van Amsterdam werd genoemd.  

Activisme 

Sherally voelt terughoudendheid om zichzelf als activist te afficheren, zegt ze. ‘Ik kan mezelf die titel niet zomaar toe-eigenen. Ik heb het gevoel dat ik nog niet genoeg heb gedaan om het te verdienen. Er is echt nog veel werk aan de winkel. Ik vind dat het woord activisme toch een beetje een bittere bijsmaak heeft gekregen. Mijn ervaring is dat het woord activisme wordt geassocieerd met verstoring van de orde, met rebelsheid. Alsof je als activist tegen de maatschappij werkt. Terwijl ik juist vind dat het nastreven van verbetering is.’ Ze is van mening dat het beroep van arts eigenlijk hand in hand gaat met activisme. Voor haar was de mogelijkheid om ‘iets bij te dragen’ aan een eerlijkere wereld zelfs dé reden om te kiezen voor de geneeskunde. ‘Omdat je als arts zo dicht bij je patiënt staat, ben je vaak de eerste die geconfronteerd wordt met ongelijkheid en onrecht. Daar komt een stukje maatschappelijke verantwoordelijkheid bij kijken die onderdeel is van onze beroepscode.’ 

Volgens Stam ondervonden de Kritische Artsen veel weerstand vanuit andere artsen. ‘Wij hadden het gevoel: een mens is meer dan zijn ziekte. Mensen worden vaak ziek door hun omstandigheden: doordat ze weinig geld hebben, slechte woonomstandigheden, ongezond werk. Maar veel artsen zagen dat anders.' Hij vertelt hoe twee kritische artsen in 1970 hardhandig van een KNMG-congres werden afgevoerd, omdat zij zich over dit thema uitspraken. ‘Ze werden de zaal uitgeduwd, omdat ze de orde verstoorden. Ik denk dat veel artsen niet zoveel met ons ophadden, omdat we aan de poten van de status van artsen zaagden. Ik koos daar zelf bewust voor. Ik ging werken in een van de eerste gezondheidscentra van Nederland, in de Amsterdamse Kinkerbuurt. In die tijd was dat revolutionair, de meeste huisartsen hadden een solopraktijk. Ik werkte als een soort huisarts-ambtenaar in loondienst en verdiende relatief weinig, maar dat maakte me niet zoveel uit. Ik vond de patiëntenpopulatie leuk en werkte liever daar dan in Wassenaar, met allemaal keurige mensen. Bovendien voelde ik me geroepen om mensen die in minder geprivilegieerde omstandigheden leven te helpen.’  

‘De jonge generatie artsen van nu lijkt bang om zich uit te spreken’ 

Zingeving en eigenbelang 

Zelf is Stam nooit bang geweest voor kritiek. ‘Je moet staan voor je principes, maar de jonge generatie artsen van nu lijkt vaak bang om zich uit te spreken. Ik verbaas me er bijvoorbeeld in hoge mate over dat er op dit moment in Nederland geen grote groep artsen is die zich uitspreekt tegen de situatie in Gaza.’  

Sherally denkt dat de huidige jonge generatie artsen zich wel uit wíl spreken, maar dit niet altijd durft, uit angst dat hun activisme consequenties zal hebben. ‘Misschien zijn wij tegenwoordig minder bereid om grote offers te brengen. Maar wij zijn als artsen ook heel pragmatisch ingesteld. We willen gewoon hele snelle praktische oplossingen. Maar zo werken de systemen waarin wij werken niet; die zijn veel bureaucratischer en hebben heel andere belangen, zoals winst maken. Die houden zich liever bij de status quo.’ 

Moet je als activist veel opofferen? Beiden vinden van niet. Ze halen veel voldoening uit hun activisme en het brengt waardevolle ervaringen met zich mee. Sherally: ‘Het ziet er allemaal heel nobel uit, maar ik vind het geweldig om te doen wat ik doe. Er komt ook persoonlijk voordeel bij kijken, zo mag ik veel reizen.’ Ook Stam onderstreept dit. ‘Het is een combinatie van zingeving en eigenbelang. De kritische artsen waren bijna allemaal jonge bevlogen mannen en goede vrienden. Ik heb een heel leuke tijd gehad.'