‘De realiteit is dat zorgverlening tegenwoordig een inherent politieke daad is’ 

De verruwing en polarisatie van het politieke en maatschappelijke debat over migratie en integratie raken ook artsen en patiënten met een biculturele achtergrond. Medisch Contact sprak drie artsen die met een persoonlijke boodschap hun zorgen hierover online uitten.

Dit artikel verscheen op 19 december 2024 al online.

De motie-Becker was de druppel voor huisarts Bahar Golchehr – tevens coördinator diversiteit en inclusiviteit bij de Huisartsenopleiding Nederland. Op LinkedIn postte ze wat de verruwing en polarisatie van het integratiedebat met haar doen. ‘Medelanders houd oog voor elkaar, juist in deze tijden. Vraag even hoe het écht gaat aan de Medelanders met diverse roots, een empathisch gebaar, een hand op de schouder, een hart onder de riem. Dit kan steunend zijn om de diepe gevoelens van moedeloosheid, verdriet, frustratie, boosheid of ongeloof niet de overhand te laten krijgen. Om sámen moed te vinden. Laten we samen weerstand bieden tegen de polariserende tsunami!’ 

In de bewuste motie stelt Bente Becker (VVD) voor om gegevens bij te houden over culturele en religieuze normen en waarden van Nederlanders met een migratieachtergrond. Een meerderheid van de Tweede Kamer nam de motie aan. In dezelfde maand stapte ook staatssecretaris Achahbar, van Toeslagen en Douane, op vanwege mogelijke racistische uitspraken rondom de integratiediscussie; sprak premier Dick Schoof van een ‘integratieprobleem’ naar aanleiding van de rellen die volgden op de wedstrijd Ajax-Maccabi Tel Aviv en zei zorgminister Fleur Agema dat onverzekerde arbeidsmigranten voor planbare zorg terug naar hun land van herkomst moeten.  

Oproep 

‘Het lijkt wel of samenhorigheid in de politiek en maatschappij steeds minder wordt aangemoedigd en dat baart me zorgen’, zegt Golchehr. Ze sprak zich al vaker uit, onder andere in Medisch Contact, over het dilemma waarmee mensen met een migratieachtergrond worstelen: aan de ene kant moet je ‘goed geïntegreerd zijn’ en aan de andere kant lijkt dat een onhaalbaar doel, want wat is het maximaal haalbare aan integratie, en wie bepaalt dat? 

‘Ik had eindelijk hoop’, zegt Golchehr. ‘De laatste jaren, door met name Black Lives Matter, kreeg discriminatie een podium, in de zin van: het is bespreekbaar.’ Maar de impact van de bovengenoemde politieke gebeurtenissen halen die hoop grotendeels weer onderuit. ‘Alsof je weer grote stappen terug moet zetten’ bij al het werk dat is verzet: bewustwording, streven naar diversiteit en inclusiviteit en ‘al die strijd die je hebt gestreden en aan het strijden bent’. Vandaar woorden als ‘moedeloosheid’, ‘verdriet’ en ‘frustratie’ in haar post.  

Die post is ook een oproep aan zowel collega’s met als zonder een migratieachtergrond. ‘Hiermee wil ik een stem geven aan mensen met een migratieachtergrond die het wellicht lastig vinden om zich uit te spreken’, bijvoorbeeld omdat ze willen voorkomen dat ze ‘de slachtofferrol toebedeeld krijgen’ of omdat ze ‘het podium niet willen eisen’. Voor haar collega’s zonder migratieachtergrond is de post een handreiking. ‘Ik denk dat niet iedereen zich realiseert hoeveel impact deze nieuwsberichten, uitspraken en moties hebben op mensen met een migratieachtergrond.’ Want bij ‘een integratieprobleem’ denken collega’s misschien niet aan Golchehr, maar ze vóélt zich wel aangesproken als Nederlanders met een migratieachtergrond door de politiek als oorzaak worden aangewezen, zoals recentelijk regelmatig gebeurde. ‘Ik weet niet beter dan dat ik mijn hele leven het woord integratie hoor.’ Bovendien wil ze met haar post ook laten zien dat een klein gebaar veel kan betekenen.  

Mozaïek 

Mdl-arts Parweez Koehestanie deed een vergelijkbare oproep. ‘Ga niet stilzitten omdat je geen politicus bent, laat je horen’ en ‘houd elkaar vast’, schreef hij. Koehestanie vluchtte als tiener vanuit Afghanistan naar Nederland. Hier klom hij in korte tijd op van mavo, havo, en een hbo-propedeuse naar geneeskunde. Inmiddels werkt hij als gepromoveerd mdl-arts in het Bravis ziekenhuis waar hij eveneens medeoprichter is van de projectgroep Diversiteit en Inclusiviteit. Als het over migratie en integratie gaat, krijgt hij als moslim regelmatig te horen: het gaat niet om jou, want jij bent goed geïntegreerd. ‘Dat is onzin. Ik ben goed geïntegreerd door de kansen die mij werden geboden. Die zijn er nu veel minder. Als ik nu naar Nederland was geëmigreerd, was het voor mij veel lastiger geweest om geneeskunde te studeren’, zegt hij in een telefonisch toelichting op zijn onlineoproep. ‘Toen ik hier ruim twintig jaar geleden kwam, werd ik met open armen ontvangen. De docent Nederlands gaf mij drie uur extra les per week om me te helpen.’ Maar sinds die tijd merkt hij hoe de toon van het debat over migratie en integratie door de jaren heen langzaam verhardt. En het beleid van het huidige kabinet doet daar nog een schep bovenop. We moeten voorkomen dat er een klimaat ontstaat waarin ‘genormaliseerd wordt dat mensen zoals ik niet gewenst zijn’. Vandaar zijn oproep op LinkedIn. ‘Bij mij zit de pijn, dat “mijn” Nederland, en ik gebruik “mijn” bewust, mij niet meer zou beschouwen als volwaardig Nederlander.’ Koehestanie noemt zichzelf ‘Nederfans’: een Nederlander met Afghaanse roots. Hoewel hij echt bezorgd is, wil hij toch vooral benadrukken dat diversiteit en inclusie vooral positief aan de maatschappij bijdragen. Hij vergelijkt het met mozaïek, zoals in een glas-in-loodraam. ‘Het kan veel discussie teweegbrengen, maar het is ook erg mooi: al die kleuren, het licht dat er vanachter doorheen straalt.’ 

Politiek 

Heval Özgen, psychiater, senior onderzoeker en voorzitter van de afdeling Transculturele Psychiatrie van de NVvP, benadrukt dat polarisatie en discriminatie niet alleen persoonlijke kwesties zijn, maar ook ingrijpende gevolgen kunnen hebben voor de volksgezondheid. Als arts die patiënten met een migratieachtergrond en Nederlandse minderheden behandelt, maakt ze zich zorgen over de toenemende mentale klachten in deze groepen. Volgens haar groeit het wetenschappelijk bewijs dat de mentale en fysieke gezondheid door polarisatie kunnen verslechteren. ‘Hierbij gaat het niet alleen om directe discriminatie, maar ook om de gevolgen van een toenemende angstcultuur en maatschappelijke uitsluiting, die voor hertraumatisering kunnen zorgen bij patiënten met een migratieachtergrond.’ 

Aanvankelijk was ze terughoudend om een statement te maken tegen polarisatie en de uitspraak van Agema over onverzekerde arbeidsmigranten, maar toevalligerwijs is ze tijdens het online-interview in Canada voor een bezoek aan de afdeling Transculturele Psychiatrie van McGill University: ‘de vesting van multiculturalisme’. De gesprekken met artsen en wetenschappers aldaar brachten haar op andere gedachten. Daarom postte ze toch een statement, waarin ze onder andere schrijft: ‘Als arts wil ik me zo ver mogelijk van politiek houden, maar de realiteit is dat de zorgverlening tegenwoordig een inherent politieke daad is. Wanneer beleid de zorg voor mijn patiënten beïnvloedt, is het essentieel om de stem te laten horen.’  

Ook in de spreekkamer kunnen artsen volgens haar juist nu het verschil maken. ‘Tijdens alle congressen en symposia transculturele psychiatrie gaat het daarover: wat kun je doen? Als er bijvoorbeeld een Marokkaanse patiënt voor je zit, hoef je als Nederlandse dokter de Marokkaanse cultuur niet helemaal te begrijpen.’ Maar nieuwsgierigheid en belangstelling tonen, bepleit ze, en vragen aan een patiënt met een migratieachtergrond hoe deze politieke gebeurtenissen hem of haar raken. ‘Hiermee geef je als arts de boodschap dat patiënten met een migratieachtergrond in deze samenleving welkom zijn en hier thuishoren.’