Cobra 6 kost veel jonge vingers

Plastisch chirurgen hebben zorgen over de aanstaande jaarwisseling. Vuurwerk, en bij uitstek de Cobra 6, zal weer veel ellende veroorzaken. Vooral bij minderjarige slacht­offers. Dit najaar zijn al vier slachtoffers met ernstig letsel door de Cobra 6 gemeld. De trend van steeds ernstiger letsel bij jonge slachtoffers lijkt alleen door ingrijpende maatregelen te keren.

Het aantal vuurwerkslachtoffers waarvoor plastischchirurgische behandeling nodig is, blijft in Nederland hoog.¹ Uitgebreide voorlichtingscampagnes hebben hier geen verandering in gebracht. Zorgwekkend is dat de slachtoffers steeds jonger zijn en dat bij steeds meer van hen het letsel ernstig is. De Cobra 6, een populair soort knalvuurwerk, speelt hierbij een steeds grotere rol. De Cobra 6 heeft de explosieve kracht van een handgranaat en is relatief gemakkelijk via social media te bestellen. Meer dan de helft van de gebruikers van dit type vuurwerk is minderjarig. Bij ongelukken zijn de verwondingen vaak zeer ernstig; maar liefst 80 procent van de gevallen resulteert in een amputatie.

Naast het risico op ernstig handletsel, kan het afsteken van vuurwerk ook nog tot andere gezondheidsschade leiden, zoals gehoorschade, brand­wonden en oogletsel. Al met al zijn de trends op het gebied van vuurwerkletsel alarmerend. Plastisch chirurgen raden daarom het privégebruik van zwaar knalvuurwerk sterk af en proberen bewustzijn te creëren bij ouders en kinderen over de krachten en gevaren van zeer toegankelijk, illegaal vuurwerk.

Toen Nederland vanwege covid-19 te maken had met een vuurwerkverbod dat streng gehandhaafd werd (2020-2021), was er een tijdelijke daling in het aantal slachtoffers, ook van illegaal vuurwerk. Dit lijkt een aanwijzing voor de effectiviteit van strengere regulering en handhaving.

Inzicht

Om inzicht te krijgen in de trends rondom vuurwerkgerelateerd letsel, verzamelden leden van de Nederlandse Vereniging voor Plastische Chirurgie (NVPC) data van de afgelopen vijf jaarwisselingen over vuurwerkslachtoffers die werden behandeld door plastisch chirurgen.

We hebben gegevens verzameld over de patiënt, zoals leeftijd en geslacht, en over het type vuurwerk, het letsel en de behandeling. De focus lag op ernstig handletsel, dat werd gedefinieerd als de amputatie van één of meer vingers, een duim of de gehele hand.

In de afgelopen vijf jaar behandelden plastisch chirurgen gemiddeld 49 vuurwerkslachtoffers per jaar; daarbij is de afname van dit totaal tijdens de covid-19-lockdowns meegenomen. Sinds de periode van de lockdowns zien we echter een stijgende trend in het aantal slachtoffers (zie figuur 1).

Steeds ernstiger

Daarnaast zien we dat vuurwerkletsel steeds ernstiger wordt. Van de slachtoffers die door de plastisch chirurg worden gezien, verliest 37 procent één of meer vingers, een duim of de gehele hand. Binnen deze amputatiegroep is 40 procent minderjarig en van deze minderjarigen steekt ten minste 89 procent het vuurwerk zelf af. Er waren zelfs drie dodelijke slachtoffers, van wie twee minderjarigen.

Sowieso zijn de slachtoffers jong met een gemiddelde leeftijd van 23 jaar, waarbij 43 procent minderjarig is. Vanaf jaarwisseling 2020-2021 daalt de leeftijd van de vuurwerkslachtoffers (zie figuur 2). In 2023-2024 was zelfs 59 procent minderjarig, vergeleken met 46 procent vijf jaar geleden.

Los van de stijgende trend in amputaties en het steeds jonger worden van de slachtoffers, valt op dat gemiddeld maar liefst 94 procent van de slachtoffers man is. Ook in de afgelopen jaren waren de slachtoffers overwegend mannen.

In iets minder dan de helft van de gevallen (46%) was de dominante hand betrokken en bij 41 procent van de slachtoffers was een operatie nood­zakelijk.

Cobra 6

In de amputatiegroep is de Cobra 6 in de afgelopen vijf jaar verantwoordelijk voor een steeds groter aandeel van het letsel. In gemiddeld 56 procent van de gevallen van ernstig letsel was dit type vuurwerk de boosdoener. Het aandeel van de Cobra 6 steeg van 23 procent tijdens jaarwisseling 2019-2020 naar 62 procent in 2023-2024. Als het misging met de Cobra 6, ging het in het overgrote deel van de gevallen ook goed mis (zie figuur 3). 80 procent van alle ongelukken met de Cobra 6 resulteerde in amputatie. Zorgwekkend is dat juist kinderen dit vuurwerk gebruiken (zie figuur 4). Van de gebruikers is meer dan de helft (55%) jonger dan 18 jaar, en 42 procent zelfs jonger dan 16 jaar. Het is des te zorgwekkender dat dit type vuurwerk, ondanks de gevaren, steeds vaker ter amusement wordt gebruikt en gemakkelijk verkrijgbaar is via social media. De toegankelijkheid van de Cobra 6 en vergelijkbare illegale knalvuurwerken maakt het voor jongeren eenvoudig om in aanraking te komen met deze gevaarlijke producten, wat het risico op ernstig letsel aanzienlijk vergroot.

Daarnaast kan het vuurwerk als wapen worden ingezet en is het ook daarom zorgwekkend dat de verkoop zo toegankelijk is.

Lockdown

Tijdens de jaarwisselingen 2020-2021 en 2021-2022 was er in het kader van de covid-19-maatregelen een lockdown, waarbij ook een vuurwerkverbod van kracht was. Het aantal vuurwerkslachtoffers was tijdens deze twee jaarwisselingen lager dan in de andere jaren. Uiteraard zou er gecorrigeerd moeten worden voor andere factoren om te stellen dat deze daling daadwerkelijk door de maatregelen komt. Maar deze opvallende daling suggereert wel een gunstig effect door strengere handhaving vanuit de overheid. Je ziet ook een relatief lager aantal slachtoffers in landen waar een vuurwerkverbod geldt.

Blijvende beperkingen

Patiënten met ernstig handletsel kampen vaak met blijvende functionele beperkingen, pijn en psychische klachten. Hierbij komt uitgebreide revalidatie kijken. Daarnaast heeft het verlies van één of meer vingers of de gehele hand aanzienlijke invloed op de arbeidsgeschiktheid. De economische impact van deze letsels omvat zowel directe zorgkosten als indirecte kosten door arbeidsongeschiktheid. Het zelf afsteken van vuurwerk, en dan met name illegaal vuurwerk, is gevaarlijk en kan niet alleen zorgen voor verlies van handfunctie, maar ook voor gehoorschade met tinnitus, penetrerend letsel waaronder een pneumothorax of darmletsel, brandwonden en ernstig oogletsel. Van deze typen letsel kun je je leven lang last hebben en dat impliceert bij iemand van 16 dat diegene er misschien nog wel 75 jaar mee door het leven moet.