Laatste nieuws
discriminatie

Black lives matter: ook in de zorg

Niet-westerse ziekten krijgen onevenredig weinig aandacht

9 reacties
Linelle Deunk | Rahnah, 11 jaar, woont met haar ouders en twee zusjes in Kampala, Oeganda. Zij heeft sikkelcelziekte. Haar vader brengt haar elke ochtend met de auto naar school, een uur rijden, en haalt haar op. Ze kan dan nog wat slapen en rusten.
Linelle Deunk | Rahnah, 11 jaar, woont met haar ouders en twee zusjes in Kampala, Oeganda. Zij heeft sikkelcelziekte. Haar vader brengt haar elke ochtend met de auto naar school, een uur rijden, en haalt haar op. Ze kan dan nog wat slapen en rusten.

Sikkelcelziekte en cystische fibrose zijn beide zeer ernstige aandoeningen, die we in Nederland allebei zeldzaam noemen. Wereldwijd echter komt sikkelcelziekte vele malen vaker voor bij mensen met een niet-westerse achtergrond. Schrijnend genoeg gaat juist daar het minste geld naartoe.

Sikkelcelziekte en cystische fibrose, oftewel taaislijmziekte, zijn autosomaal recessief overervende, monogenetische ziekten met een ernstig beloop. Beide aandoeningen worden in Nederland, met ongeveer 1500 patiënten per ziektebeeld, beschouwd als zeldzaam. Beide ziekten worden gekenmerkt door een chronisch beloop vanaf de jonge kinder­leeftijd, met frequente ziekenhuisopnames als gevolg van periodieke exacerbaties, progressieve orgaanschade en een sterk verkorte levensverwachting.

Maar er zijn ook duidelijke verschillen tussen beide ziektebeelden. Allereerst de prevalentie. Wereldwijd worden er jaarlijks meer dan 300 duizend kinderen met sikkelcelziekte geboren en zijn er naar schatting 30 miljoen patiënten wereldwijd die lijden aan deze ziekte. Terwijl er wereldwijd tussen de 70 duizend en 100 duizend patiënten bekend zijn met cystische fibrose. Een ander belangrijk verschil is dat sikkelcelziekte vooral mensen met een niet-westerse achtergrond treft; de dragerschapsfrequentie is sterk afhankelijk van de etnische populatie en het land van herkomst en kan oplopen tot zelfs 25 procent in landen zoals Nigeria en Ghana. Cystische fibrose is de meestvoorkomende autosomaal recessieve aandoening in de Kaukasische bevolking. De ziekte wordt vooral gediagnosticeerd in Europa, Noord-Amerika en Australië; de dragerschapsfrequentie is gemiddeld 1:35 in deze populaties.

Sikkelcelziekte illustreert de achterstelling van mensen van kleur

Schokkend

In een recent artikel in JAMA wordt een vergelijking gemaakt tussen de financiering van onderzoek naar beide ziekten in de Verenigde Staten tussen 2008-2018.1 2 In de VS zijn naar schatting 90 duizend patiënten met sikkelcelziekte en 30 duizend patiënten met cystische fibrose. De bevindingen zijn schokkend. De omvang van de overheidsfinanciering per patiënt met cystische fibrose was drieënhalf keer groter dan voor sikkelcelziekte en de financiering uit fondsen was zelfs 75 keer groter voor cystische fibrose dan voor sikkelcelziekte. Ook het aantal wetenschappelijke publicaties bleek twee keer zo groot voor cystische fibrose als voor sikkelcelziekte, ondanks het verschil in prevalentie. Geconcludeerd werd dat de ongelijkheid in financiering een mogelijke verklaring is voor het verschil in onderzoeksactiviteit en de ontwikkeling van nieuwe geneesmiddelen voor deze twee ziektebeelden.

Sikkelcelziekte

Sikkelcelziekte wordt gekenmerkt door:

  • ernstige bloedarmoede;
  • periodieke pijnaanvallen die veroorzaakt worden door vaso-occlusie en ischemie van weefsels, die optreden onder invloed van kou, infectie en/of koorts, pijn, (relatieve) dehydratie, en stress;
  • een verhoogd risico op ernstige infecties
  • progressieve orgaanschade.

Behandelmogelijkheden zijn vooralsnog beperkt en meer onder­zoek is noodzakelijk om de behandeling te verbeteren en de levensverwachting te verlengen. Curatief is momenteel alleen stamceltransplantatie, die vaak gepaard gaat met veel bijwerkingen en beperkt beschikbaar is.

Deze verschillen zijn ons inziens niet los te zien van het maatschappelijke debat dat wereldwijd gaande is over het feit dat het leven en welzijn van mensen van kleur niet langer achtergesteld mag worden. Bij uitstek is sikkelcelziekte een ziekte die deze achter­stelling illustreert, omdat het voornamelijk mensen van kleur treft.

Linelle Deunk | Eric (18) heeft sikkelcelziekte. Zijn ogen zijn geel, zijn tong is wit door bloedarmoede, en hij is doodmoe. Hij is verstoten door de community; ze vinden hem gek.
Linelle Deunk | Eric (18) heeft sikkelcelziekte. Zijn ogen zijn geel, zijn tong is wit door bloedarmoede, en hij is doodmoe. Hij is verstoten door de community; ze vinden hem gek.

Onderzoeksgelden

Over het algemeen gaat men ervan uit dat de verdeling van onderzoeks­gelden onderbouwd wordt door de ziektelast: de prevalentie van een ziekte, de ernst van het beloop, de symptomen en complicaties, en de leeftijd waarop de eerste klachten zich presenteren. ‘Disability-adjusted life years’ is een term om te objectiveren hoe een ziekte bij een individu leidt tot een kortere levens­verwachting; hierbij wordt de verminderde kwaliteit van leven als belangrijke factor meegewogen. Het uitgangspunt is in principe dat ziekten die leiden tot een sterke vermindering van disability-adjusted life years meer onderzoeksfinanciering ontvangen. In de praktijk echter zijn er maatschappelijke factoren die zowel de mate van geldverstrekking als de intensiteit van onderzoeksactiviteiten sterk beïnvloeden. Voor Nederland is dit niet onderzocht, maar het lijkt aannemelijk dat de situatie hier vergelijkbaar is. Die factoren liggen naar onze mening enerzijds bij de financierende instituten (zoals NWO), maatschappelijke organisaties en parti­culieren, en anderzijds bij de ziektepopulatie zelf. Wat dat eerste betreft, is de belangrijkste factor die kansen op onderzoeksfinanciering verkleint dat een ziekte in deze gremia onbekend is. Een mogelijke verklaring hiervoor is dat de achtergronden en afkomst van personen die hierin invloedrijke posities bekleden weinig divers zijn, zodat bepaalde ziektes weinig voorkomen in hun omgeving en de ernst ervan niet beseft wordt.

Als het gaat om factoren die liggen bij de ziektepopulatie zelf, zien we dat patiënten met sikkelcelziekte gemiddeld genomen een lagere sociaaleconomische status hebben, waardoor zij verminderd in staat zijn aandacht voor hun ziekte te genereren door gebrek aan tijd voor zaken die niet direct in relatie staan tot hun bestaan en levensonderhoud, niet de mogelijkheid hebben om aandacht voor een ziekte te prioriteren en niet beschikken over een invloedrijk sociaal netwerk. Daarnaast spelen lagere gezondheidsvaardigheden, taalbarrières, minder traditie in fondsenwerving, maar ook schaamte voor kwetsbaarheid en voor het vragen om hulp, een belangrijke rol.

Het principe van disability-adjusted life years zoals momenteel wordt toegepast binnen de (overheids)instanties over de gehele wereld die onderzoek financieren, leidt dus niet tot een rechtvaardige verdeling van financiële middelen. Zijn er manieren om dit te doorbreken, en meer gelijkheid te creëren?

Linelle Deunk | Jayven was bijna tien maanden opgenomen in het Ikazia Ziekenhuis vanwege sikkelcelziekte.
Linelle Deunk | Jayven was bijna tien maanden opgenomen in het Ikazia Ziekenhuis vanwege sikkelcelziekte.

Erkenning

Een gezamenlijke erkenning door overheden, fondsen, medici en het publiek van deze contrasten is een vertrekpunt. Daarnaast is het van belang dat verschillende gremia, zoals NWO, particuliere fondsen, maar ook vakverenigingen in de medische wereld, opstaan om de bekendheid en zichtbaarheid te vergroten van ziektes die lange tijd onderbelicht zijn gebleven, zoals bij sikkelcelziekte het geval is.

Naast Oscar Nederland – patiëntenorganisatie voor sikkelcel­ziekte- en thalassemiepatiënten – en Sickle Cell Awareness-IXL, dat empowerment van de sikkelcelpatiënt wil vergroten, is de Landelijke Werkgroep Hemoglobinopathie Behandelaren (LWHB) ), de Nederlandse Vereniging voor Hematologie (NIV) en de sectie Kinderhematologie van de Nederlandse Vereniging voor Kindergeneeskunde, actief op het gebied van zorg en zorgvernieuwing voor patiënten met een hemoglobinopathie. Recentelijk is ook een landelijk onderzoeksconsortium genaamd Sickle Cell Outcome Research (Score) opgericht om een landelijk register op te zetten en gezamenlijk onderzoeksinitiatieven te ontwikkelen.

Het principe van disability-adjusted life years leidt niet tot rechtvaardige verdeling van geld

Wanneer gekeken wordt naar de Nederlandse situatie zijn de ervaringen zoals beschreven in JAMA, niet anders, zij het niet zo duidelijk kwantitatief geëvalueerd. Wel zijn er recente ontwikkelingen die hoopgevend zijn. NWO is voornemens een ambitieus impulsprogramma in te richten gericht op Nederlandse onder­zoekers met een niet-westerse achtergrond. Men beoogt daarmee in 2025 onder meer diversiteit en inclusie in het onderzoeksveld beter te verankeren en een nationaal kenniscentrum voor diversiteit en inclusie op te richten.

Net als de auteurs van het JAMA-artikel, pleiten wij dringend voor een beter beschikbare financiering voor de bestrijding van sikkelcelziekte en andere ziekten die onevenredig vaak voorkomen in minder invloedrijke en draagkrachtige populaties zoals ook thalassemie en veel metabole ziekten. Een dergelijke verandering is sterk afhankelijk van de initiatieven van toegewijde instanties, maatschappelijk verantwoorde bedrijfsvoering van ondernemingen en individuen, en kan niet zonder de uitgesproken steun van de patiënten en patiëntenorganisaties. Een mooi voorbeeld van een bijzonder initiatief om minder draagkrachtige ziektepopulaties te ondersteunen door een bedrijf is Mercis, uitgever en beheerder van het erfgoed van Dick Bruna. Onlangs heeft Nijntje zich als ambassadeur aan het Sikkelcelfonds verbonden en een landelijke campagne gelanceerd onder het motto: ‘Sikkelcelziekte, te pijnlijk om niet te kennen’. Hopelijk kan Nijntje de aandacht voor sikkelcelziekte verder vergroten, en daarmee de broodnodige onderzoeksfinanciering genereren en de toekomst van patiënten daadwerkelijk veranderen. Want black lives matter, ook in de zorg!

Wereldsikkelceldag

Elk jaar wordt wereldwijd op 19 juni Wereldsikkelceldag gevierd. Het Sikkelcelfonds (hetsikkelcelfonds.nl) dat fondsen werft voor baanbrekend wetenschappelijk onderzoek naar sikkelcelziekte, maakt hier elk jaar een bijzondere dag van. Dit jaar wordt voor het eerst de Soroya Beacher Jonge Onderzoeker Beurs uitgereikt. Deze beurs zal jaarlijks op Wereldsikkelceldag worden uitgereikt aan een veelbelovende, ondernemende jonge onderzoeker die zijn/haar kennis over sikkelcelziekte wil verdiepen. De beurs is vernoemd naar Soroya Beacher, wegens haar bijzondere verdiensten voor patiënten met sikkelcelziekte en thalassemie. Soroya was een unieke persoonlijkheid en voorvechtster van betere zorg voor deze groep. In het kader van haar strijd, richtte zij al in 1987 de patiëntenorganisatie Oscar Nederland op (oscarnederland.nl). Als pionier onderkende zij vroeg het belang van een grotere bekendheid van de ziekte, een betere en multidisciplinaire behandeling en wetenschappelijk onderzoek – cruciaal om het leven van patiënten te verlichten.

auteurs

Marjon Cnossen, kinderarts-hematoloog Erasmus MC-Sophia Kinderziekenhuis en voorzitter van het Sikkelcelfonds

Bart Biemond, hoogleraar hemoglobinopathieën, Amsterdam UMC

Elmas Citak, voorzitter Oscar Nederland, patiëntenorganisatie voor sikkelcelziekte- en thalassemie

Maite Houwing, arts-onderzoeker Sickle Cell Outcome REsearch (Score)-consortium

contact

info@hetsikkelcelfonds.nl

cc: redactie@medischcontact.nl

Voetnoten

1. Faheem Farooq, Peter J. Mogayzel, Sophie Lanzkron, Carlton Haywood, John J. Strouse. Comparison of US general and foundation funding of research for sickle cell disease and cystische fibrose and factors associated with research productivity. JAMA 2020; (3):e20171734.

2. Lauren A. Smith, Suzette O. Oyeku, Charles Homer, Barry Zuckerman. Sickle cell disease: A question of eguity and quality. Pediatrics, volume 117, May 2006.

Lees meer
discriminatie
Op dit artikel reageren inloggen
Reacties
  • Gerrit Roorda

    arts, Delft

    @San,
    U illustreert prachtig die bril van het identiteitsdenken waar ik over sprak: het gaat inderdaad helemaal niet over wie op wie lijkt of wie 'er bij hoort'.
    En u hebt vast gelezen dat ik het toejuich wanneer men zorgt voor anderen.
    Punt is d...at het allemaal niet 'schokkend' is dat er in de keuzes voor onderzoek rekening wordt gehouden met prevalenties van betreffende aandoeningen in het land waar men woont. Ongetwijfeld gaat er in sub sahara afrika meer budget naar onderzoek aan Buruli Ulcer, Chagas Disease, Cysticercosis, Dengue Fever, Dracunculiasis (Guinea Worm Disease), Echinococcosis, Fascioliasis, Human African Trypanosomiasis, Leishmaniasis, Leprosy, Lymphatic Filariasis, Mycetoma, Onchocerciasis, Rabies, Schistosomiasis en Trachoma dan aan complicaties van gastric bypasses...

    (wel problematisch is het m.i. dat er meer onderzoek gedaan wordt naar financiële melkkoeien zoals antidepressiva en statines dan naar financieel minder lonende medicatie zoals antibiotica..)

  • San

    arts, Amsterdam

    @ Gerrit Roorda
    Wat zou u ervan vinden als blijkt dat die ouders een tweede zoon hebben die géén broek krijgt, omdat hij onvoldoende op hen lijkt? ?

    Zouden we alleen de zorg moeten dragen voor degene die op ons lijken .. of voor degenen die onde...r onze zorg vallen?
    Patiënten met sikkelcelziekte horen daar toch evengoed bij als de CF patiënten, of heb ik het mis?

  • A

    arts

  • Gerrit Roorda

    arts, Delft

    Cnossen cs stellen dat het 'schokkend' is dat er meer onderzoek gedaan wordt naar CF dan naar sikkelcelziekte. Misschien is dit het geval als men dit verschil ziet door de bril van het identiteitsdenken.
    Als men echter gewoon de feiten beziet en le...t op de geografische en etnische aspecten van deze aandoeningen is hier niets schokkends aan de hand. Zoals de auteurs zelf al schrijven, sikkelcelziekte treft vooral mensen met een niet-westerse achtergrond, CF is de meestvoorkomende autosomaal recessieve aandoening in de kaukasische bevolking. Dat er dus het meeste onderzoek wordt gedaan naar CF is logisch omdat het meeste onderzoek wordt gedaan dóór de kaukasische bevolking.
    Net zo min is het schokkend dat je eerder een broek koopt voor je eigen kind dan voor dat van je buren.
    Dit neemt niet weg dat het natuurlijk zeer prijzenswaardig is als je een broek voor de buurjongen koopt als die dat zelf niet kan.

  • L Hannivoort

    Anesthesioloog, Groningen

    @George
    Afgezien van de opmerkingen die anderen reeds hebben gegeven:
    Medisch Contact heeft is geboren uit politiek activisme: het verzet. Klik in de bovenbalk maar eens op '75 jaar'. Heeft niks met 'wokeness' te maken.

  • Marieke

    Coassistent , Nijmegen

    Beste George,
    Zo op de weg terug van coschap schrok ik van uw reactie op dit mooi uitgezette artikel. Met alle respect voor u en uw mening loop ik in uw korte bericht toch tegen een aantal dingen aan.
    Eerste is eigenlijk dat meer onderzoek voor di...t specifieke ziektebeeld mij niet de oplossing lijkt. Dat het gaat om een systematisch probleem waarin niet-westerse of niet-Kaukasische ziektebeelden minder geld en minder aandacht krijgen, ongeacht de ziektelast. Iets wat juist elke arts aangaat omdat je als arts je toch altijd de beste zorg wil leveren? Ongeacht hoe iemand eruitziet. Dan is de discussie over politiek activisme als arts niet iets waar ik mij aan ga branden zo vroeg in mijn carrière. Ik vroeg mij in deze alleen af of je dit wel moet zien als politiek activisme. Is dit niet een poging om te kijken of de grote maatschappelijke problemen zichzelf ook laten zien in de geneeskunde. En dan niet om het politiek debat over deze maatschappelijke problemen te voeren maar om te kijken hoe wij als zorg onszelf kunnen verbeteren. Een moment van reflectie op wat er gebeurt in de geneeskunde en of dit niet beter kan en moet. Daarbij hoop ik dat we het eens kunnen zijn dat dit beter moet. Zelfs als we de politiek achter ons laten. Alleen al om het feit dat we toch als artsen altijd de beste zorg willen leveren voor iedereen. Dat juist in ons vakgebied iedereen vertegenwoordigd zou moeten zijn zodat we die zorg voor iedereen kunnen leveren.

  • Siep de Groot

    Huisarts, niet praktiserend, Eelderwolde

    Het staat nog op mijn netvlies gebrand. Tijdens mijn coschappen op Curaçao, nu bijna 50 jaar geleden controleerden we tijdens de zwangerschap een donkere vrouw met sikkelcel-anaemie. Ze kende de risico’ s maar keek vol blijdschap uit naar de geboorte.... De bevalling kwam, de geboorte liep vlot. Een gezond kind en de moeder was dolblij.
    Doch binnen twee uren werden beide ziek en overleden. Wij stonden erbij en keken ernaar. Een massale intravasale stolling was de oorzaak van een snelle dood.
    Opvallend was dat de moeder voor de dood een berustende indruk maakte.
    Nog nooit heb zo’n vreselijk leermoment gehad.

  • Raymond Mookhram

    Huisarts , Vlissingen

    @Collega George. Wat is er mis met politiek actvisme in de zorg? Als er geen politiek actvisme in de zorg in het verleden was geweest dan hadden we idd nog de wereld van de blanke witte man in zijn volle imperfecte glorie. Dwz: geen vrouwen in de zor...g, wellicht nog lobotomieen, geen pil, nog veel meer geen patiënten-inspraak, nog veel meer werkloze specialisten. Nee, politiek actvisme in de geneeskundige wereld en de actualiteit ( want dat is Medisch Contact): meer dan welkom. Daarnaast is de lezer heel wel goed in staat om activisme, wetenschap en een prikkelend gekozen oproep te onderscheiden.

  • George

    Huisarts , Rotterdam

    Interessant artikel. Bijzonder dat de auteurs hun terechte oproep voor medisch onderzoek vermengen met politiek activisme. Een dwaalspoor wat mij betreft. Ik hoop dat de redactie van MC niet dieper in de ketel met ‘wokeness’ valt. Dan wordt dit tijds...chrift even onleesbaar als de meeste dagbladen.

 

Cookies op Medisch Contact

Medisch Contact vraagt u om cookies te accepteren voor optimale werking van de site, kwaliteitsverbetering door geanonimiseerde analyse van het gebruik van de site en het tonen van relevante advertenties, video’s en andere multimediale inhoud. Meer informatie vindt u in onze privacy- en cookieverklaring.