Van bus naar balans

In 2012 werden zeventien bussen vol langdurig werkloze mensen naar het Westland gestuurd. Wie niet kwam opdagen, riskeerde een korting op de bijstands­uitkering. Dit beleid paste destijds bij een hardere benadering van mensen in de bijstand. Na de invoering van de Participatie­wet in 2015 bleef de nadruk liggen op recht­matig­heid en instroom naar werk.

De toegang tot de huidige Participatiewet ligt deels bij de gemeenten, bijvoorbeeld voor de mensen zonder (recent) arbeidsverleden. De uitvoering verschilt per gemeente, wat ertoe kan leiden dat de woonplaats bepalend is voor de verplichtingen die worden opgelegd en de wijze waarop mensen in de bijstand worden benaderd.

Een deel van de mensen in de bijstand geeft aan wegens medische redenen niet te kunnen re-integreren of slechts een beperkt aantal uren te kunnen werken. Gemeenten kunnen dan een arbeidsmedische beoordeling laten uitvoeren om te onderzoeken of er sprake is van volledige en duurzame arbeidsongeschiktheid volgens de Wet Inkomen naar Arbeidsvermogen. Dit strenge verzekeringsgeneeskundige beoordelingskader sluit echter niet altijd goed aan bij de complexe sociaal-medische problematiek in deze groep.

Na een medisch en arbeidsdeskundig onderzoek wordt bijvoorbeeld geconcludeerd dat re-integratie in passend werk mogelijk is, maar in de praktijk blijkt dit vaak moeilijk te realiseren. Dit geldt vooral voor mensen met een laag opleidingsniveau, beperkte werkervaring of een arbeidsbeperking.

Eind 2023 werd het Programmaplan Participatiewet in Balans gepresenteerd, waarin wordt gepleit voor meer eenvoud en een menselijker benadering. De focus moet verschuiven naar ondersteuning en het waarborgen van bestaanszekerheid. De huidige Participatiewet moet daartoe fundamenteel worden hervormd in drie stappen, met als einddoel een cultuuromslag binnen alle overheidslagen.¹

Als eerste stap in deze hervorming diende minister Carola Schouten eind juni 2024 het wetsvoorstel Participatiewet in Balans in. Dit voorstel beoogt het aanvragen van bijstand te vereenvoudigen en introduceert een bufferbudget om de drempel naar werk te verlagen. Ook biedt het mensen in de bijstand meer ruimte om zelf invulling te geven aan maatschappelijke participatie. De Commissie voor Sociale Zaken en Werkgelegenheid bespreekt de schriftelijke voorbereiding van dit wetsvoorstel op 18 september, waarna het in de Tweede Kamer plenair behandeld zal worden.

Ondanks deze positieve ontwikkelingen, ontbreekt in de voorgestelde wetswijzigingen van de Participatiewet in Balans een duidelijke visie op de rol van (verzekerings)artsen. Dit is een gemiste kans. Deze herziening biedt nu de mogelijkheid om het medisch beoordelingskader beter aan te laten sluiten bij het juridisch kader van de Participatiewet in Balans, rekening houdend met de complexiteit van de doelgroep in de praktijk.

Het is daarom essentieel dat de Nederlandse Vereniging van Verzekeringsartsen (NVVG) wordt betrokken bij het meedenken over de vorm en uitvoering hiervan.

Daarnaast is het cruciaal dat de noodzaak voor de hervormingen en cultuuromslag ook door het huidige kabinet wordt onderkend en dat ook de vervolgstappen uit het Programmaplan worden gezet. Want mensen zonder aanzien des persoons in busjes naar het Westland sturen, dat moeten we niet meer willen. 

auteur

Kiki Bok, verzekeringsarts bij Argonaut Advies en aspirant-bestuurslid bij de NVVG

Voetnoot

1. Ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid. Programmaplan Participatiewet in Balans. Den Haag: Ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid; 2023.