Overspoeld door stress: DESTRESS ontwikkelt een reddingsboei

Stressklachten zijn een belangrijke reden voor langdurig verzuim in Nederland. Jaarlijks zorgen psychische klachten voor miljoenen verzuimdagen en miljarden euro’s aan kosten, en dit stijgt nog steeds. Het project DESTRESS, van een groot consortium aan wetenschappelijke en maatschappelijke partners, wil hier met een innovatieve aanpak iets aan doen.

Steeds meer mensen ervaren werkstress, en het psychisch verzuim, bleek onlangs uit analyses van TNO. En uitval door psychische klachten duurt langer, vooral bij werknemers tussen de 35 en 55 jaar. Dit komt bovenop het feit dat psychische klachten al jaren de belangrijkste oorzaak van lang verzuim zijn. Steeds vaker is de oorzaak van die klachten te vinden op de werkvloer. Zowel individueel als collectief ervaren we te veel stress, schrijft ook het RIVM. Vorig jaar schreef het rijksinstituut samen met TNO een advies aan het ministerie. De belangrijkste aanbeveling was dat de minister van Sociale Zaken en Werkgelegenheid aanvullend beleid moet ontwikkelen om werkstress te voorkomen.

Het RIVM en TNO beschreven acht ontwikkelingen die de komende twintig jaar de meeste impact gaan hebben op de mentale belastbaarheid van werkenden. ‘Dit zijn: de vergrijzende beroepsbevolking, de combinatie van werk en mantelzorg, de tekorten op de arbeidsmarkt, flexibele contracten, werken voor online platforms, kunstmatige intelligentie, hybride werken en ervaren prestatiedruk.’ Een belangrijke aanbeveling was: ‘oog voor de samenhang van de ontwikkelingen en een integrale aanpak zijn daarbij noodzakelijk.’

Stresssignalen en stressoren

Zo’n integrale aanpak is een van de kenmerken van een nieuw project om stress aan te pakken: DESTRESS. Een consortium van onderzoekers, arbo- en zorgprofessionals en ervaringsdeskundigen werkt samen met werkgevers, vakbonden, ministeries en beroepsverenigingen. De komende acht jaar gaat die groep, gefinancierd door het NWO, aan de slag met de oorzaken van stress en mogelijke oplossingen waarmee werknemers en werkgevers uitval kunnen voorkomen.

De samenwerkingspartners zijn divers en met veel. Onder de aanvragers zijn onder andere het AmsterdamUMC, het RadboudUMC, Rijksuniversiteit Groningen en Heidelberg University Hospital. Ook arbodiensten HumanTotalCare en paraDIGMA spelen een belangrijke rol in DESTRESS. Er zijn ook een aantal co-financiers, zoals het UWV en Nationale-Nederlanden, net als samenwerkingspartners als FNV en de NVAB. Het doel van het project is om stresssignalen en stressoren te meten en uiteindelijk een applicatie te ontwikkelen waarmee die kunnen vroegtijdig kunnen worden gesignaleerd en aangepakt. Die applicatie noemen ze de DESTRESS-oplossing, vertellen onderzoekers Frederieke Schaafsma en Christiaan Vinkers.

Coaches en bedrijven

‘De almaar toenemende cijfers over stressklachten en verzuim bij werknemers, en het groeiende aanbod van coaches en bedrijven die aangeven deze klachten goed te kunnen behandelen, waren de eerste aanleiding,’ zegt Schaafsma. Zij is betrokken bij het project vanuit partner NVAB en is bijzonder hoogleraar Arbeids- en Bedrijfsgenees­kunde aan het Amsterdam UMC, locatie AMC, afdeling Public and Occupational Health. ‘Maar ook vragen over de diagnose burn-out. Die wordt binnen de bedrijfsgeneeskunde duidelijk gezien en kent ook een eigen CAS-code, maar in de psychiatrie wordt deze niet gebruikt.’

Psychiater en hoogleraar Stress en Veer­kracht Christiaan Vinkers is de initiatiefnemer van het project. Hij vult aan: ‘stress op de werkvloer kan veroorzaakt worden door zaken die spelen op het werk of in de privésituatie. Het kenbaar maken en bespreken van stressklachten is echter niet altijd van­zelfsprekend. Het gevolg is dat oplopende stress vaak te laat wordt opgemerkt met als gevolg dat mensen soms langdurig uitvallen.’ Daarbij is een omslagpunt merkbaar. Als stress te lang sluimert, kunnen mensen een punt bereiken waardoor de dynamische reactie op stress verdwijnt, zoals ook te zien in de figuur. ‘Dit is niet goed voor de mensen om wie het draait, en niet goed voor de organisatie.’

‘Te veel en te langdurige stressklachten zijn een belangrijke oorzaak van ziekte en verzuim,’ bevestigt Schaafsma. ‘Niet alleen kunnen mensen mentale klachten krijgen, maar ook diverse andere aandoeningen zoals hart- en vaatziekten kunnen op termijn ontstaan bij een teveel aan stress. Langdurig verzuim of verzuim van meerdere werknemers, heeft ongeacht de oorzaak, uiteraard gevolgen voor de bedrijfsvoering.’

‘DESTRESS richt zich op het vroegtijdig herkennen van stress bij werknemers,’ vertelt Vinkers. ‘In een tijd waarin stressniveaus ongekende hoogtes bereiken, zijn de gevolgen ervan voor zowel werkenden én organisaties enorm. Jaarlijks zorgen psychische klachten voor miljoenen verzuimdagen en miljarden euro’s aan kosten, en dit stijgt ook nog eens.’ Binnen het project willen partners dit patroon met een innovatieve aanpak doorbreken. ‘Als we in staat zijn om stress in een vroeg stadium te herkennen, kunnen werknemer, werkgever en arbo­professional er samen iets aan doen voordat het te laat is.’

Goede samenwerking

Het project is vorig jaar opgestart en zit nu in de eerste fase, vertelt Schaafsma. ‘Er zijn diverse onderzoekers aangesteld die de komende jaren nauw gaan samenwerken met de praktijk van zowel de werknemers en werkgevers als ook de zorg – en arboprofessionals die te maken krijgen met stress en verzuim.’ De partners, waaronder ook de arbodiensten paraDIGMA en HumanTotal­Care, werven deelnemers voor focusgroepen en interviews en doen een grote cohortstudie. Deze eerste fase van het project is erop gericht om een goede samenwerking op te zetten en voorwaarden voor samenwerking vast te stellen, zowel met werkenden als met werkgevers. ‘Ook organiseren we op 27 maart samen met het project Stress in Action een dag waarin onderzoekers in gesprek gaan met MKB’ers die al bezig zijn met het ontwikkelen van devices om stress te meten,’ vertelt Vinkers. ‘Zo koppelen we slim bestaande initiatieven aan onze doelstellingen.’

Het is namelijk de bedoeling dat in de tweede fase van het project stresssignalen en factoren die stress kunnen veroorzaken gemeten worden met vragenlijsten en wearables. Met Artificial Intelligence (‘AI’) worden deze signalen en stressoren vervolgens samengebracht. Om daar verantwoord mee om te gaan, zijn er ook onderzoekers uit de sociologie, recht en ethiek aangesloten bij DESTRESS. Op de website van het project is hier speciale aandacht aan besteed: ‘[Dit] zorgt ervoor dat de DESTRESS-strategie en oplossing op een maatschappelijk verantwoorde manier worden ontwikkeld en toegepast, dat wil zeggen in overeenstemming met ethische principes, maatschappelijke waarden en geldende wetten en regelgeving.’

Tijdig ingrijpen

In de laatste fase van het project werken de onderzoekers samen met de praktijk dus aan het ontwikkelen van een oplossing waarmee tijdig kan worden ingegrepen bij oplopende stressklachten. Schaafsma hoopt op meer duidelijkheid over de combinatie aan oorzaken bij het individu en de werkomgeving, én over het verloop van stressklachten bij werknemers. ‘En daarbij ook meer duidelijkheid over manieren van tijdig ingrijpen die kunnen voorkomen dat werknemers te lang te veel stress ervaren.’

Vinkers’ droom is dat heel werkend Nederland profiteert van DESTRESS. ‘Het zou toch prachtig zijn als minder mensen onnodig uitvallen door stress!’