Gezondheidsschade bij vrouwen door de overgang helpen voorkomen, ook in de zorg

De beroepsbevolking bestaat voor de helft uit vrouwen. Ze zijn onmisbaar. Maar eenmaal rond de vijftig verzuimen ze vaker of stoppen ze soms zelfs met werken. Dat kan komen door de overgang, maar dat wordt lang niet altijd herkend en erkend. Hoog tijd om daar verandering in te brengen, vindt bedrijfsarts Sophia Franklin. Zij ziet een voortrekkersrol weggelegd voor haar beroepsgroep.

Franklin is één van de experts die hielp het standpunt Overgang en werk op te stellen van de NVAB en Dutch Menopause Society. ­Daarin staat dat het belangrijk is om vrouwen te helpen bij het aan het werk blijven tijdens de overgang. De helft van de werkpopulatie bestaat immers uit vrouwen. Er zijn ongeveer 1,7 miljoen vrouwen in de overgangsleeftijd en het merendeel kampt met ongemakken als opvliegers, slaapproblemen, concentratiegebrek, stemmingswisselingen en stress. In de praktijk komt Franklin regelmatig vrouwen tegen die ermee te maken hebben. ‘Zo ben ik de laatste jaren steeds meer geïnteresseerd geraakt in het onderwerp en me er meer in gaan verdiepen.’

Taboe

De klachten die vrouwen in de overgang ervaren, kunnen enorme invloed hebben op hun functioneren op het werk. Desondanks is het bespreken van de overgang nog steeds taboe, zo valt te lezen in het standpunt. Het is een van de redenen waarom slechts 30 procent van de vrouwen ‘klachten van overgang en werkverzuim meldt bij haar leidinggevende’. Ook staat in het standpunt dat zowel in de samenleving als op de werkvloer de overgang nog steeds onderwerp is van spot en hilariteit. Zelfs bij artsen ging het lang niet altijd goed, vertelt Franklin: ‘De vrouwen kregen te horen dat ze hun tanden maar op elkaar moesten zetten omdat het nu eenmaal een periode is waar je doorheen moet.’

Inmiddels verandert het denken over de overgang. Franklin: ‘Dat komt doordat meer bekend is over de lichamelijke en psycho­sociale gevolgen op korte en lange termijn.’ Er is veel goed onderbouwde informatie over te vinden, bijvoorbeeld op de themapagina Overgang en werk van de NVAB, op vrouwenindeovergang.nl, arboportaal.nl en thuisarts.nl. Ook artsen weten nu meer, onder andere dankzij nascholing en internationale onderzoeken over overgang en werk. ­Bovendien is bij de ministeries van SZW en VWS beweging zichtbaar om het taboe op overgangsklachten te doorbreken. ‘Zelf werk ik nu mee aan een NVAB-richtlijn over de overgang en werk. Daarin vertalen we wetenschappelijke kennis naar aanbevelingen voor het handelen van de bedrijfsarts.’

Zo raken ze verstrikt in een medisch web, waarbij steeds afzonderlijke gevolgen worden aangepakt en de relatie met de overgang niet wordt gelegd’

Impact op diverse lichaamsfuncties

Een belangrijk inzicht is volgens Franklin dat overal in het lichaam oestrogeenreceptoren aanwezig zijn. Als plots het oestrogeen­gehalte sterk daalt zoals bij vrouwen in de overgang het geval is, heeft dat dus impact op meerdere lichaamsfuncties. ‘Dat maakt herkenning meteen ook lastig voor artsen’, vertelt ze. ‘Vrouwen zelf schrijven hinderlijke klachten ook lang niet altijd toe aan de ­overgang. Het gevolg is dat veel vrouwen voor de ene klacht bij een fysiotherapeut, psycholoog of sportarts belanden en voor de andere bij een gynaecoloog of orthopeed. Zo raken ze verstrikt in een medisch web, waarbij steeds afzonderlijke gevolgen ­worden aangepakt en de relatie met de overgang niet wordt gelegd.’

Gezondheidsrisico’s beperken

Behalve met genoemde klachten als opvliegers en stress kampen vrouwen in de overgang met nog veel meer ongemakken die hun werkvermogen beïnvloeden. Denk aan vermoeidheid en klachten van het bewegingsapparaat. Franklin: ‘Deze verschijnselen treden ook nog eens op in een levensfase waarin veel vrouwen mantelzorgtaken op zich nemen’.

Het is volgens Franklin belangrijk om ­vrouwen in de overgang te ondersteunen. Om ze te behouden voor de werkvloer én om lange termijn gezondheidsrisico’s tot het minimum te beperken. Zo weet ze uit onderzoek dat de veranderende hormoonhuishouding onder meer de kans verhoogt op hart- en vaatziekten, botontkalking, depressie en kanker.

Vaak maatwerk nodig

Ze ziet bedrijfsartsen als specialist in arbeid en gezondheid als de aangewezen experts om het voortouw te nemen in preventie van gezondheidsschade door de overgang. Naast huisartsen, die ook een belangrijke rol spelen. ‘Maar in bedrijven waar veel vrouwen werken in de overgangsleeftijd, ziet een bedrijfsarts met een gemiddelde praktijkgrootte veel meer vrouwen met overgangsklachten dan een huisarts met een gemiddelde praktijkgrootte. Bedrijfsartsen ontmoeten vrouwen niet alleen op een vrijwillig spreekuur, maar ook tijdens verzuimspreekuren en periodieke arbeidsgeneeskundige onderzoeken. Zodoende zien ze de klachten meer in samenhang met het functioneren op het werk.’

‘Die kijk helpt om op een goede manier het gesprek aan te gaan over wat een vrouw nodig heeft om haar werk te kunnen doen, want dat is vaak maatwerk’. Als vrouwen minder belastbaar zijn door hinderlijke overgangsklachten als stress, vermoeidheid, spierpijn of gewrichtsklachten, kan begeleiding of behandeling nodig zijn. ‘Waar ik in het laatste geval voor pleit, is dat hormoontherapie een volwaardige plek krijgt in het behandelarsenaal. Een vrouw moet goed geïnformeerd worden over de verschillende behandelopties. In overleg met de arts maakt ze dan een weloverwogen beslissing.’

Voorlichten en bespreekbaar maken

In ons land krijgt minder dan 5 procent van de vrouwen met overgangsklachten hormoontherapie voorgeschreven, zegt Franklin. ‘Dat komt mede door een studie van Women’s Health Initiative uit 2002. Daarin stond dat hormoontherapie de kans op borstkanker en trombose vergroot. Inmiddels weten we dat hormoontherapie in de juiste dosering, de juiste toedienings­wijze, bij de juiste vrouw en op het juiste moment, een relatief veilig en effectief middel is.’

Franklin wijst op de positieve effecten van hormoontherapie. Het zorgt bijvoorbeeld voor veel minder opvliegers, verbetert slaap en stemming, vermindert de kans op ­osteoporose, hart en vaatziekten en kanker. Het is niet de enige remedie: ‘Het vinden van de juiste oplossing begint met het bespreekbaar maken van het thema en het verstrekken van goede informatie. Niet alleen aan vrouwen zelf, maar aan álle medewerkers zodat er meer begrip ontstaat. Uit onderzoeken die we voor de NVAB-richtlijn beoordelen, blijkt dat steun van collega’s en leidinggevende voor vrouwen met overgangsklachten extra belangrijk is voor hun functioneren op het werk.’

‘Bedrijfsartsen kunnen een belangrijke rol spelen, bijvoorbeeld door organisaties te adviseren relevante informatie aan te bieden via intranet’, vervolgt ze. ‘Ook kunnen ze speciale spreekuren houden of lezingen en workshops organiseren. Het getuigt van goed werkgeverschap als ­organisaties maatregelen ondersteunen die de bewustwording rondom de impact van de overgang op werkvermogen vergroten.’

Voor vrouwen zelf zijn leefstijlfactoren en zelfzorg volgens Franklin nog belangrijker in de overgang: ‘Meer bewegen, stoppen met roken, gezond eten en zorgen voor voldoende ontspanning. Ook dat draagt bij aan behoud van gezondheid, een ­goede kwaliteit van leven en het vermogen om je werk goed te kunnen doen.’

Werk anders organiseren

Tot slot stelt Franklin dat het hoog tijd is dat ook de samenleving anders gaat kijken naar vrouwen in de overgang. ‘Het is voor het eerst dat deze groep zo massaal deelneemt aan het arbeidsproces. Het zijn vrouwen met kennis en ervaring die een waardevolle bijdrage leveren. Vooral in de zorg waar krapte is en waar in de toekomst alleen maar meer handen nodig zijn, is het belangrijk om ervoor te zorgen dat ook zij inzetbaar blijven. Dat kan het nodig maken om arbeid in organisaties anders te organi­seren, zodat vrouwen er in alle levensfases goed gedijen.’

Meer informatie over de overgang en werk