De hoogste tijd voor een veiligere werkcultuur in de zorgsector

Een gezonde werkcultuur in ziekenhuizen is het fundament van goede zorg, maar juist die cultuur laat helaas op nog steeds veel plekken te wensen over. Macht, hiërarchie en respectloos gedrag spelen al te vaak nog op de werkvloer.

De persoonlijke ervaring van Mulder (co-auteur) van bijna twintig jaar geleden maakt dit pijnlijk duidelijk. Als jonge, bevlogen arts in opleiding werkte hij in een omgeving waar intimidatie en machtsmisbruik gangbaar waren. Uiteindelijk besloot hij te stoppen met zijn opleiding. Jaren later kwamen deze misstanden aan het licht en kregen ze aandacht in de media.

Een structureel probleem

Uit recent onderzoek van De Genees­kundestudent (2022) blijkt dat één op de acht geneeskundestudenten tijdens hun coschappen te maken krijgt met ongewenst gedrag, hierbij zijn vaak medisch specialisten betrokken. Eerdere onderzoeken bevestigen dat de toxische cultuur in de zorg geen incident is.

Persoonlijke verhalen onderstrepen deze bevindingen. Een van de auteurs werd door een gynaecoloog uitgemaakt voor ‘slechtste coassistent ooit’ en tijdens een operatie vernederd. Dit soort gedrag wordt door de dader vaak niet als uitzonderlijk ervaren, wat het probleem structureel maakt. In de Zembla-podcast Onveilige Artsen (2024) en een enquête van Medisch Contact wordt grensoverschrijdend gedrag in de zorg breed uitgemeten. Meer dan 30% van de artsen meldt ooit grensoverschrijdend gedrag te hebben ervaren, variërend van denigrerende opmerkingen tot ernstige incidenten die onder het strafrecht kunnen vallen.

Uit het half februari verschenen rapport van De Jonge Specialist blijkt dat in het afgelopen jaar 34% van de artsen te maken gehad met ongewenst gedrag, 26% klachten ervaart die passen bij een burn-out en 24% van de artsen in opleiding tot specialist enkele tot meerdere keren serieus heeft overwogen om te stoppen.

Deze cijfers tonen aan dat eerdere pogingen om de werkcultuur te verbeteren onvoldoende effectief zijn. Een veilige werkomgeving is niet alleen een kwestie van fatsoen, maar ook cruciaal voor het behoud van zorgpersoneel en bovenal; de kwaliteit van zorg.

De impact van een giftige werkcultuur

Hiërarchie is diepgeworteld in de zorg. De ‘meester-leerling’-structuur vergroot machtsverschillen en maakt jonge zorgverleners kwetsbaar. Als specialisten hun positie misbruiken, creëert dit een angstcultuur die samenwerking en patiëntveiligheid ondermijnt.

Een recent voorbeeld is de zaak rond een hoogleraar orthopedische chirurgie in het Amsterdam UMC, die werd ontslagen na jarenlange meldingen van ongewenst gedrag. De rechtbank oordeelde echter dat het ontslag onrechtmatig was en dwong het ziekenhuis om de specialist weer in dienst te nemen. Dit soort uitkomsten zendt een zorgwekkend signaal uit: respectloos gedrag blijft ongestraft.

Uit onderzoek van De Jonge Specialist (2020) blijkt dat een kwart van de jonge artsen overweegt te stoppen vanwege de arbeidsomstandigheden. Bovendien verlaat 22% van het zorgpersoneel het vak vanwege de werksfeer. Dit leidt niet alleen tot stress en burn-out, maar brengt ook de patiëntveiligheid in gevaar. In een angstcultuur durven jonge artsen geen hulp te vragen, wat de kans op medische fouten vergroot.

De financiële impact van uitstroom is enorm: naar schatting kost het personeelsverloop de zorgsector jaarlijks meer dan 12 miljard euro. Het is daarom essentieel om te investeren in het behoud van jonge artsen en andere zorgprofessionals.

De weg naar verandering

Echte verandering begint bij erkenning. Ziekenhuizen en zorginstellingen moeten toegeven dat grensoverschrijdend gedrag een structureel probleem is. Daarnaast is een collectieve verantwoordelijkheid vereist van alle betrokkenen: van ziekenhuisbestuurders en opleiders tot medisch specialisten.

Concrete stappen die nodig zijn:

1. Duidelijke gedragsnormen: Er moeten heldere omgangs- en gedragsregels zijn, met duidelijke consequenties bij overtreding.

2. Laagdrempelige meldpunten: Zorgverleners moeten zonder angst incidenten kunnen melden. Anonieme meldpunten en vertrouwenspersonen zijn cruciaal.

3. Soft skills-trainingen: Medisch specialisten en studenten moeten leren om empathisch en respectvol te communiceren. Het voeren van ‘het kwetsbare gesprek’ vraagt om lef, moed en zelfreflectie. Het raamwerk van de Inner Development Goals (IDG) biedt handvatten om deze vaardigheden te ontwikkelen.

4. Betere begeleiding: Jonge artsen verdienen mentorschap en ondersteuning om zich veilig en gehoord te voelen.

5. Leiderschap tonen: Ziekenhuizen moeten actief investeren in een open en inclusieve cultuur waarin feedback en samenwerking centraal staan.

Initiatieven voor een veiliger werkklimaat

Er zijn hoopvolle initiatieven die bijdragen aan een positieve verandering. Zo lanceerde zorgcollectief VvAA de campagne ‘Wat voor collega ben jij? #vaniknaarwij’, gericht op bewustwording en het doorbreken van de niet-functionele hiërarchie in de zorg. Hoogleraar Marike Broekman en traumachirurg Marijn Houwert benadrukken dat de toxische cultuur talentvolle artsen afschrikt en patiëntveiligheid in gevaar brengt.

Daarnaast zet De Jonge Specialist een nieuw anoniem meldpunt op voor arts-assistenten die te maken hebben met ongewenst gedrag.

Het is de hoogste tijd om onze jonge zorgverleners te ondersteunen en een cultuur te creëren waarin zij kunnen floreren

Doe mee aan de verandering

Het is de hoogste tijd om onze jonge zorgverleners te ondersteunen en een cultuur te creëren waarin zij kunnen floreren. Deze artsen zijn immers de toekomst van de zorg.

Het evenement Cadeau voor de Co en de A(n)io (CvC&A) draagt ook bij aan cultuurverandering. Dit initiatief van Alles is Gezondheid, in samenwerking met diverse medisch specialisten, De Geneeskundestudent en Student en Leefstijl, richt zich op het versterken van jonge artsen door hen te leren hoe ze grenzen kunnen aangeven en goed voor zichzelf kunnen zorgen. De vierde editie vindt plaats op 10 mei 2025.

Op 18 maart 2025 vindt er een expert­webinar plaats over dit onderwerp, georganiseerd door Alles is Gezondheid en De Geneeskundestudent. Dit biedt een kans om verder in gesprek te gaan en samen te werken aan een veilige werkcultuur in de zorgsector.

Verandering dient echter van twee kanten te komen. Laten we onze (toekomstige) jonge dokters empathisch ondersteunen en gidsen zodat zij kunnen gaan floreren als goede dokter. Er komt een dag, dat ook u de dokter met een hart, hard nodig zult hebben.  

Zie ook Achter het nieuws

auteurs

Margot van Genderen, algemeen bestuurslid De Geneeskundestudent

Banu Özbakir, algemeen bestuurslid De Geneeskundestudent

Wico Mulder, jeugdarts adolescenten, arts M&G en adviseur mentale gezondheid en welbevinden bij Alles is Gezondheid

-> Meer weten of bespreken? Meld je aan voor de expert webinar in de avond van 18 maart op allesisgezondheid.nl

->Meld je aan voor de vierde editie van Cadeau voor de Co en de A(n)io op 10 mei 2025!

Bronnenlijst

Bos, I. (2020, 6 augustus). Voor een jonge arts is het ziekenhuis niet altijd een veilige plek. NRC. https://www.nrc.nl/nieuws/2020/08/06/voor-een-jonge-arts-is-het-ziekenhuis-niet-altijd-een-veilige-plek-a4008066?utm_source=SIM&utm_medium=email&utm_campaign=nrcvandaag&utm_content=&utm_term=20200807

Bisschop, A. (2019). Het is de hoogste tijd dat instellingen en stafleden erkennen dat onveilige werksituaties dagelijks plaatsvinden. De Volkskrant. https://www.volkskrant.nl/columns-opinie/arts-arno-bisschop-het-is-de-hoogste-tijd-dat-instellingen-en-stafleden-erkennen-dat-onveilige-werksituaties-dagelijks-plaatsvinden~b86c7617/

De Geneeskundestudent, Enqûeteresultaten 2022.

Zembla podcast Onveilige Artsen (2024)

#MeToo: artsen gaan niet vrijuit. (2018, 7 juni). Medischcontact. https://www.medischcontact.nl/actueel/laatste-nieuws/artikel/metoo-artsen-gaan-niet-vrijuit

Amsterdam UMC moet ontslagen hoogleraar orthopedie zijn baan weer teruggeven. (2024, 18 november). Medischcontact. https://www.medischcontact.nl/actueel/laatste-nieuws/nieuwsartikel/amsterdam-umc-moet-ontslagen-hoogleraar-orthopedie-zijn-baan-weer-teruggeven

Wilman, S. (2023, 5 juli). Leidinggevende is vaak oorzaak voor uitstroom zorgpersoneel - Skipr. Skipr. https://www.skipr.nl/nieuws/leidinggevende-is-vaak-oorzaak-voor-uitstroom-zorgpersoneel/

Van uitstroom naar behoud in de sector zorg en welzijn: een verdieping naar de uitstroomredenen in verschillende functiegroepen in de regio Utrecht. | Nivel. (2023, 7 maart). https://www.nivel.nl/nl/publicatie/van-uitstroom-naar-behoud-de-sector-zorg-en-welzijn-een-verdieping-naar-de

Consultancy.nl. (2024, 18 januari). Verloop van personeel kost zorgsector jaarlijks €12 miljard. Consultancy.nl. https://www.consultancy.nl/nieuws/50927/verloop-van-personeel-kost-zorgsector-jaarlijks-12-miljard

Veilig meldpunt binnenkort beschikbaar | De Jonge Specialist. (z.d.). https://www.dejongespecialist.nl/veilig-meldpunt-binnenkort-beschikbaar/