Tussen Aduard en Auschwitz

Tussen Aduard en Auschwitz, Stefan van der Poel, Uitgeverij Koninklijke Van Gorcum Assen 151 blz., 22,50 euro.

bestellen

‘Ik ben er levend uitgekomen. Dat komt omdat ik als arts gewerkt heb in de kampen in Amersfoort, Westerbork en Auschwitz. Ik heb mensen geholpen, maar heb er ook aan meegewerkt dat anderen het niet overleefd hebben. Gewoon om mijn eigen leven te redden. Ik ben geen haar beter geweest dan anderen. En daar lijd ik onder.’

Woorden van de Joodse huisarts Elie Cohen (1909-1993), wiens vrouw en zoontje in de gaskamers werden vermoord en die zelf overleefde. Na de oorlog zei hij soms het gevoel te hebben dat de jaren na de bevrijding nog moeilijker waren dan de tijd in het concentratiekamp, want mensen konden zich domweg geen voorstelling maken van wat zich in de kampen had afgespeeld. Cohen promoveerde op de somatische en psychologische gevolgen van het verblijf in het concentratiekamp, en schreef erover in het NTvG en in de publiekspers.

Zijn kampervaringen en de doorwerking daarvan staan centraal in de biografie Tussen Aduard en Auschwitz die historicus Stefan van der Poel schreef. De oorlog vormde, zo blijkt daaruit, voor Cohen niet alleen een breuk tussen twee werelden – gesymboliseerd door Aduard, waar hij voor de oorlog als huisarts praktiseerde, en Auschwitz – maar ook tussen Joden en niet-Joden. Na de oorlog vestigde Cohen zich in Arnhem, waar hij zijn beroep als arts weer ging uitoefenen. In artikelen, boeken en interviews deed hij kond van zijn ervaringen en schuldgevoelens, maar ook in zeer persoonlijk getoonzette brieven. Hij worstelde intens met die gevoelens én zocht naar erkenning en aanzien. Niet alleen omdat hij in het kamp was gereduceerd tot ‘een object, minder dan een mens, ongedierte’, maar ook omdat hij al voor de Tweede Wereldoorlog moeite had om zijn plek in de maatschappij te vinden. Maatschappelijk had hij niettemin goed gefunctioneerd, vond hij, terugkijkend op zijn leven. Maar hij verzweeg de talrijke moeilijkheden die hij met collega’s en vrienden had. Hoe kan het ook anders met zo’n geschiedenis.