Nachtmoeder

Vandaag hebben wij mijn inmiddels 93-jarige ‘nachtmoeder’ bezocht in haar woonplaats in Oost-Groningen. Kort geleden hadden wij telefonisch contact: zij meende dat het einde van haar leven snel naderde en wij spraken af elkaar spoedig te ontmoeten.

Het begrip ‘nachtmoeder’ behoeft nadere toelichting. Op 2-1-1975, twee maanden na mijn afstuderen, startte ik mijn eerste baan als arts in een verpleeghuis in Haarlem. Naarmate ik meer onomkeerbare lichamelijke verslechtering en sterven van de cliënten meemaakte, ging ik mij steeds ongemakkelijker voelen. En schuldig: het enige wat veranderd was, was immers mijn komst naar de instelling. Ik voelde mij niet geschikt voor deze taak en overwoog al serieus om met mijn baan te stoppen. In mijn coschappen had ik achteruitgang en overlijden vaak als falen ervaren. Ik was volledig onkundig van het feit dat de eerste maanden van het jaar in de ouderenzorg vaker gekenmerkt worden door meer overlijden dan de rest van het jaar.

Op een nacht werd ik gebeld door het verpleegkundig nachthoofd: een de middag tevoren opgenomen man, met status na ok voor heupfractuur, was snel achteruitgegaan en stervend. Ik zou hem volgens haar inschatting niet meer levend aantreffen, maar moest wel snel naar het verpleeghuis komen, want de familie was in alle staten en dreigde met een tuchtzaak.

‘Razendsnel’ reed ik in mijn deux chevaux van Amsterdam naar Haarlem, en snapte maar niet waarom dat kreng niet harder dan 60 kilometer per uur wilde… de hele weg de choke aan laten staan! In het verpleeghuis aangekomen, bleek de cliënt inmiddels inderdaad overleden en in mijn paniek stak ik een heel verhaal af tegen een mij groetend manspersoon, die vervolgens verklaarde dat het een fraaie toespraak was, maar dat hij de pastoor was.

Achteraf bleek de cliënt een hartinfarct van drie dagen oud te hebben en heeft de familie een tuchtzaak aangespannen tegen de chirurg.

Deze doorwaakte nacht gaf voor mij de doorslag: zie je wel, je deugt niet voor dit vak.

Maar op een andere manier werd het zeker een doorslaggevende ervaring, want de volgende morgen stond er een uit de instellingstuin verzameld bloemstukje op mijn bureau: ‘Het ligt niet aan jou. Afzender: je nachtmoeder’. Dit nachthoofd, een struise, uiterst competente verpleegkundige van de oude soort, bleek mij al een tijdje in de gaten te houden: ‘Dat bekkie werd steeds witter Als iemand weer opknapte, kwam de blijheid weer terug, maar o wee als er weer iemand doodging.’ Tot mijn verwondering kon ik toen over mijn (voor anderen herkenbare) beleving praten, waar ik eerder dacht dat iedereen wel zou denken… en vinden…

Er ontstond een band voor het leven, veel heb ik van mijn nachtmoeder geleerd, misschien nog wel meer dan in welk coschap ooit. Haar manier van centraal stellen van de cliënt, tegen alle weerstand in soms, haar manier van observeren en ruimte bieden, haar omgang met de families. ’s Nachts hield zij op een ouderwetse typemachine de verslaglegging van de cliënten bij, waarbij het haar, naast de objectieve noodzakelijke feiten, niet aan humor ontbrak.

Ik heb met de beste stukjes een dik schrift volgeplakt. Zoals over de dementerende moeder van een toenmalige minister, die verliefd was geworden op een medecliënt, met wie zij nachtelijke escapades aanging, als verbleven zij in een jeugdherberg. De reacties daarop van de jonge verzorgenden, die vonden dat dat niet kon! De afstemming met de familie, die het verliefde stel leerde de ruimte te geven en de vrouw op termijn mee liet gaan naar de verjaardagen van familieleden van haar vriend, want stelde de vrouw: ‘Het zijn toch ook mijn kleinkinderen!’

Nachtmoeder werd nachtoma, en we zijn zeer op elkaar betrokken gebleven.

Nu is zij naar haar gevoel bijna aan de afronding van haar leven gekomen. Ze woont nog zelfstandig, heeft vele vormen van thuiszorg: er komen per dag zes verschillende medewerkers hun taak verrichten, de nodige hulpmiddelen zijn optimaal geïnstalleerd.

Ze is nog steeds glashelder en kan nog perfect observeren hoe eenieder functioneert. Bijna om bang van te worden, maar niet zoals in die bekende cartoon van de ouderwetse zuster in de deuropening: ‘En nu voor het laatst: wie heeft hier gebeld?’

Neen, als de ‘nachtmoeder’ die je verder kan helpen.

In mijn loopbaan heb ik zelf meerdere jonge collega’s kunnen bijstaan door deze ervaring: ‘Kom jij eens even bij me, wij moeten eens praten, ik meen iets in je te herkennen uit mijn startperiode.’

Tineke Krikke-Sjardijn, specialist ouderengeneeskunde n.p., Vijfhuizen

Lezersverhalen

Verbinding en contact

Onze eindejaarsspecial van 2020 staat in het teken van ‘contact’. Hier verzamelen wij uw herinneringen rondom dat thema.