We weten pas achteraf waarom we boos zijn
8 reactiesOf we als psychiater de rassenrellen misschien even willen duiden. Een uitdagende vraag, zeker als het verzoek via twitter komt waar je maar 180 tekens tot je beschikking hebt. Het ‘psychiatrisch’ duiden van maatschappelijke fenomenen is controversieel maar kan soms helpen om wat houvast te creëren.
Bij een individuele patiënt zijn we prima in staat om heftig oplopende emoties in kaart te brengen. Als iemand volstrekt overstuur bij de crisisdienst aanklopt, dan vraag je naar iemands voorgeschiedenis, kwetsbaarheden en vooral wat de aanleiding is voor de decompensatie. Je maakt gebruik van iemands rationele vermogens om terugkijkend te begrijpen waarom hij of zij zo overspoeld is geraakt dat zelfdoding de enige optie lijkt nadat bijvoorbeeld een arbeidscontract niet is verlengd of een partner is vreemdgegaan.
Ik ben erg gefascineerd door het werk van twee Israëlische psychologen, Amos Tversky en Daniel Kahneman. Ze tonen elegant aan dat ratio maar een zeer beperkte plaats heeft in onze oordeels- en besluitvorming. Ons brein trekt allereerst een conclusie op basis van allerlei automatische denk- en gevoelsroutes inclusief vertekeningen, en komt pas daarná op de proppen met rationele argumenten.
Wij beschouwen onszelf als een uiterst verlichte diersoort
Voor ons als samenleving is de dood van George Floyd door toedoen van het gewelddadige optreden van een politieagent een aanleiding om de straat op te gaan. We willen graag aan onszelf en elkaar laten zien dat we boos en verontwaardigd zijn.
Emoties ontstaan altijd naar aanleiding van bepaalde stimuli en roepen bijpassende patronen op in denken en gedrag. Als een bepaalde gebeurtenis angst veroorzaakt, dan zal de reactie alles te maken hebben met het opzoeken van veiligheid. Een stimulus die vreugde of een aangenaam gevoel oproept, zal ervoor zorgen dat we alles op alles zetten om de stimulus te herhalen en liefst nog sterker te ervaren. Bij de emotie woede zien we de behoefte aan destructie en vergelding (Van Hemert en Heshusius, Tijdschrift voor Conflicthantering 2020).
Wij beschouwen onszelf als een uiterst verlichte diersoort die vanuit redelijkheid handelt in een technocratische maatschappij. Dat we primair irrationeel van aard zijn, verdragen we slecht. Als wij als individu niet rationeel blijken te zijn dan kun je beargumenteren dat onze samenleving een optelsom is van al die niet-rationele individuen met een verbijsterende emotionele complexiteit als je kijkt naar het geheel.
We zijn op dit moment zó boos dat we het liefst de standbeelden van hun sokkels willen trekken en zelfs de volksgezondheid aan onze laars lappen om ons ongenoegen kenbaar te kunnen maken.
Als je mensen vraagt waaróm ze zo woedend zijn dan is het antwoord ‘black lives matter’ oftewel: het discrimineren van gekleurde medemensen moet stoppen; volstrekt terecht natuurlijk. Maar stel dat het rationeel vermogen van onze samenleving toch iets minder leidend is dan we zo graag willen, hebben we dan voldoende zicht op de oorsprong van onze woede of zoeken we toch (deels) de argumenten achteraf erbij?
De vraag die ik vaak stel bij escalatie is ‘waarom nu?’ Patiënten die heel boos zijn bijvoorbeeld hebben zich vaak langdurig ‘opgesloten’ en niet gehoord gevoeld...
E. van Veen
huisarts
Van wie kwam het verzoek via Twitter? Van FvD?
Manon Kleijweg
Ouderenpsychiater, Utrecht
"Rassenrellen?" dacht ik verbijsterd "lees ik dit wel goed?". De grotendeels beheerst en waardig verlopen Nederlandse Black Lives Matter demonstraties aanmerken als rassenrellen: heeft de redactie van Medisch Contact zitten slapen of richt het blad z...ich voortaan op een kleine schare boze witte artsen?
En waarom nu? Tsja, waarom? Was de strijd van Martin Luther King en Rosa Parks wel zo op ratio gestoeld? Of werden ze in werkelijkheid gedreven door een neurotische behoefte aan "destructie en vergelding" waar ze achteraf wat argumenten bij verzonnen?
Je aarzeling om maatschappelijke fenomenen psychiatrisch te duiden is terecht. Sterker nog: het levert je misschien wat overgelopen kiezers van FvD op, maar een mensenrechtenbeweging psychopathologiseren vanuit je gezag als psychiater is ongepast. Stop er nou eens mee.
Enes
algemeen betweter, Rotterdam
Ik snap wel dat het vinden van ratio in massa's mensen erg lastig is maar lees ik nou tussen de regels door dat er geen rationele reden is voor BLM?
Nabil
Huisarts, Rotterdam
Beste Esther,
Mooi hoe je het perspectief kantelt, en mooi hoe Kahneman en Tversky meegenomen in de duiding. Helaas lees ik ook een eenzijdig perspectief waarbij de bias en heuristieken alleen toepasbaar lijken op de groep die zich het slachtoffe...r voelt. Automatisch worden de slachtoffers hierdoor weer daders, want zij moeten zich verantwoorden voor hun gedrag dat niet rationeel gedreven is.
Dat mensen demonstreren om een punt te maken in een unieke periode in de geschiedenis zegt misschien ook iets over de nood die hoog is. Weer worden mensen die hun grondrechten uitoefenen gemarginaliseerd tot een "gevaar" en "irrationale" wezens. De beelden van volle parken met mensen die geen anderhalve meter afstand houden worden anders geduid, hoe is dit mogelijk?
Kahneman en Tversky hebben fantastisch onderzoek gedaan en hebben werk geleverd om te leren van de geschiedenis waar mensen stelselmatig zijn onderdrukt, vermoord en vernederd. Ik kan me voorstellen dat de tweede wereld oorlog een bron voor motivatie en inspiratie is geweest voor Kahneman en Tversky, zodat de geschiedenis zich niet herhaald onder onze ogen.
Viktor Blum
sportarts n.p., Haarlem
Discriminatie vindt voortdurend plaats. Als mensen onderscheiden we onze kleine sociale groep van iedere andere, automatisch. Ik, witte jonge man, was vele jaren geleden ‘s avonds op straat in Harare, Zimbabwe. Het was daar heel veilig op dat moment.... Rationeel was mij dat duidelijk, maar mijn primaire reactie bij het zien van al die zwarte mannen in het halfdonker was toch angst....
Als je in NL niet een duidelijke Kaas bent ontmoet je veel bewuste en onbewuste discriminatie, met geweld en achterstelling. In de USA is dat nog veel erger. De uitbarsting is heel begrijpelijk, vooral als er veel onderlinge steun is.
Heleen de Vaan
sociaal geneeskundige
Het is niet zozeer boosheid, maar (ook) langdurige pijn - in figuurlijke zin - die mensen nu in beweging brengt.
Voor meer kennis hierover zou je de door collega Algra genoemde boeken even opzij moeten leggen, en ook die van de genoemde psychologen... kunnen nog even wachten. In plaats daarvan eerst beginnen met het boek van Anousha Nzume, 'Hallo witte mensen'.
Op het eerste gezicht voor sommigen misschien een ongemakkelijk boek, en kritiek was dan ook niet van de lucht toen het in 2017 verscheen. Maar het lezen meer dan waard. Een boek uit eerste hand, en zoals een recensent schreef: "Dit boek maakt veel zichtbaar wat voor velen onzichtbaar is. Voelbaar en herkenbaar."
Mijns inziens verplichte kost voor wie meer inzicht wil krijgen in waar de (vermeende) boosheid zoal vandaan komt. Maar ook gewoon goed, om mensen en maatschappij beter te begrijpen.
De schrijfster is verre van boos - zo maak ik op uit het boek - maar vraagt terecht om meer begrip. Waarbij zij put zowel uit eigen ervaringen als uit de literatuur. E.e.a. in heldere taal en op gestructureerde wijze - rationeel! - beschreven. Een eyeopener, kortom: lees!
menno oosterhoff
psychiater, thesinge
Ik heb het altyijd wonderlijk gevonden als er gezegd wordt dat we met gedachten op gebeurtenissen reageren. Alleen al neuroanatomisch kun je zien dat dat onzin is. De eerste beoordeling van binnenkomende informatie wordt gedaan in de thalamus en die ...bepaalt een eerste reactie. Dat is het voor-oordeel en in veel gevallen blijft het daarbij. Slechts over een deel wordt na-gedacht, want met bewust denkne kun je maar een beperkte hoeveelheid informatie verwerken dus daar meten we zuinig mee zijn. Ap Dijksterhuis noemt dat in zijn boek Het slimme onbewuste: Denken met je gevoel. Ik noem denken met je gevoel gewoon voelen. En voelen is veel sterker dan denken.
Wat niet met rede komt gaat ook niet met rede weg zei een patient me laatst over haar dwangstoornis. Helemaal mee eens.
Dolf Algra
commentator, opiniemaker zorg en sociale zekerheid, Rotterdam
Interessante overdenkingen, maar wat als ‘we’ niet bestaat ?
Het opschalen van individuele casuïstiek - de intrieste en te voorkomen dood van George Floyd- witte politieman in USA drukt zwarte man op straat dood - naar groepsprocessen ( uitb...arstingen van volkswoede met alles erop en eraan) , naar het niveau van samenleving/maatschappij ( institutioneel racisme, slavernij, kolonialisme, oorlog ) is een nogal glibberig pad.
Te vaak wordt teveel daarbij overgeslagen. Om het overzicht te houden. Maar toch.
Van Fenema vliegt het maatschappelijke probleem - is volkswoede het juiste woord ervoor ? - aan vanuit de breindenkers. Haar kernvraag is: waarom klapt het nu ?
Ik zou eerder leentjebuur gaan spelen bij de sociologie, antropologie en politicologie om vat te krijgen op dergelijke gebeurtenissen en maatschappelijk processen/ontwikkelingen. Voor zover dat überhaupt mogelijk is. Waarom zijn er botsende culturen ?
Blijft over de chronische identiteitscrises waar veel (mede) Nederlanders zich nu in bevinden. Wie zijn 'wij' eigenlijk nog ?
Interessant in dit verband:
Witte schuld – Elma Draaijer
Identiteit – Fukuyama
Zwartkijkers - Herman Vuijsje
En natuurlijk: Denk niet wit, denk niet zwart, denk niet zwart/wit maar denk de kleur van je hart – Frank Boeijen
https://www.youtube.com/watch?v=d8-mZ3lLQSw