Vooroordeel

In 1973 publiceerde David Rosenhan een essay in Science onder de titel On being sane in insane places. Hij beschreef hoe acht pseudopatiënten zich onder zijn leiding aanmeldden bij twaalf psychiatrische ziekenhuizen. Deze mensen mankeerden niets, afgezien van het feit dat ze bij hun aanmelding zeiden stemmen te horen. Eenmaal opgenomen gedroegen ze zich normaal. Ze werden allemaal gediagnosticeerd als schizofreen, één keer als manisch-depressief.

Het experiment had als doel aan te tonen dat psychiatrische diagnostiek van geen kant deugde. Ik zal niet de enige sukkel zijn die naar aanleiding van dit artikel (nooit gelezen, wel veel over gehoord) zijn vooroordeel over psychiatrie fraai bevestigd zag. Dit was het tijdperk van de antipsychiatrie die triomfantelijk aantoonde dat psychische ziekte geen ziekte was maar een beschadigende vorm van maatschappelijke uitsluiting. Ook in films werd dit getoond: Family life (Ken Loach), over een schizogene thuissituatie en natuurlijk het befaamde One flew over the cuckoo’s nest, waarin psychiaters een vrije geest letterlijk kapotmaakten.

Ik ben niet de enige sukkel die zijn vooroordeel over psychiatrie bevestigd zag

In The Times Literary Supplement verscheen afgelopen januari de recensie van een boek over Rosenhans ‘experiment’ van Susannah Cahalan, getiteld The great pretender - The undercover mission that changed our understanding of madness. In 1975 werd Rosenhan al meteen fiks aangevallen door Robert Spitzer, een belangrijke figuur in de American Psychiatric Association. Hij ontmaskerde het experiment als een farce op basis van steek­houdende methodologische bezwaren.

Na de publicatie van het artikel raakte Rosenhans carrière in het slop. Cahalan ontdekte dat Spitzer niet alleen ondermijnende methodologische vragen had. Op grond van vakmatige intuïtie begon hij te twijfelen aan het hele verhaal. Spitzer kwam met het eenvoudige maar explosieve verzoek om inzage in de dossiers van de pseudopatiënten. Rosenhan kwam met mistige uitvluchten als antwoord. Het lukt Cahalan om één pseudopatiënt op te sporen, die echter helemaal niet ontslagen werd met de diagnose schizofreen. Spitzer had al in 1975 door dat Rosenhan vrijwel alles verzonnen had. Hij had mogelijk twee, zeker geen acht, verhalen en wat die twee meemaakten had hij verdraaid. Spitzer publiceerde zijn vernietigende bevindingen niet, omdat hij een eigen agenda had: hij wilde namelijk de freudianen weg hebben uit de DSM en had er belang bij dat de gangbare psychiatrische diagnostiek verdacht werd gemaakt. Tsja.

Niet geheel irrelevant is het feit dat schrijfster Susannah Cahalan zelf ooit bijna het leven verloor als gevolg van een psychiatrische misdiagnose van schizofrenie. Het bleek om een auto-immuun­encefalitis te gaan.

Wat ik vooral onthullend vind, is het gemak waarmee je achter je eigen vooringenomenheden aan loopt. Dat misleidende gevoel van ‘zie je wel, ik dacht het altijd al’. Bij ons heeft Diederik Stapel zich op grond van dit ondeugdelijke sentiment een plaats in de onaangename galerij van wetenschappelijke oplichters veroverd. Daar moet bij gezegd worden dat velen dachten dat hij het erg goed zag.