Blogs & columns
Column

Over wappies en leiderschap

3 reacties

De beelden van de bestorming van het Capitool gingen de hele wereld over en de halfnaakte Viking met gehoornde bontmuts werd hiermee hét gezicht van samenzweringsclub QAnon. Ons nuchtere Nederland staat nota bene op de derde plek van Europese landen waar QAnon welig tiert. Terrorismedeskundige Jelle van Buuren van de Universiteit Leiden doet al jaren onderzoek naar complotdenkers in Nederland.

Deze ‘complotgekkies’ vinden elkaar in hun afschuw van het overheidsbeleid, ervaren onrechtvaardigheid en onbehagen, aldus Van Buuren in De Telegraaf. Er bestaat bij deze club een diepe achterdocht tegen ‘de elite’, met politici, directeuren van grote bedrijven, wetenschappers, rechters en media als hoofdrolspelers.

De vraag is natuurlijk waar en hoe een gezonde kritische houding naar machthebbers omslaat in paranoïdie en complotdenken? Als psychiater vind ik dat een fascinerende vraag waar ik mij dagelijks mee bezighoudt bij de crisisdienst.

Nog even om op te frissen: je spreekt van een psychose als mensen het normale contact met de werkelijkheid kwijtraken waardoor hun realiteitstoetsing ernstig gestoord raakt en er zelfs een nieuwe werkelijkheid wordt gecreëerd. Er is sprake van een grove verstoring van de verwerking van informatie (waarneming en denken), waardoor verkeerde conclusies worden getrokken omtrent de externe werkelijkheid en dan krijgen mensen last van wanen of hallucinaties. Een psychose kan voorkomen bij de ziekte schizofrenie, maar ook bij een ernstige depressie of manie. In een ver­gevorderd stadium van dementie kunnen mensen psychotisch worden, evenals bij een delier of drugsgebruik.

Sluimerend wantrouwen heeft opeens een enorme boost gekregen

Daarnaast kennen we ook de zogenoemde ‘stressgeïnduceerde’ psychose, waarbij stressvolle omgevingsfactoren een ontstaansrol kunnen spelen bij de ontwikkeling van een psychotisch toestandsbeeld. We begrijpen het mechanisme erachter nog onvoldoende, maar stress kan blijkbaar, in interactie met een kwetsbare aanleg, psychologische en biologische veranderingen veroorzaken waardoor iemand gevoeliger kan worden voor bepaalde prikkels. Een praktijkvoorbeeld: iemand zonder bekende psychiatrische voorgeschiedenis ligt in scheiding en heeft een familiaire kwetsbaarheid voor psychose. Opeens zijn geluiden van de bovenburen geen logische contactgeluiden meer, maar ligt er in het loop­patroon van de buurman een angstaanjagende boodschap besloten waardoor iemand over de rooie gaat en zijn buren zelfs kan gaan bedreigen.

Een (tijdelijk) antipsychoticum in combinatie met ‘rust, reinheid en regelmaat’ helpt meestal om de realiteitstoetsing weer te herstellen.

We zien sinds het uitbreken van de pandemie een opvallende toename van het aantal mensen met ‘randpsychotische’ verschijnselen. Bijvoorbeeld door de uitbraak van covid-19 te linken aan Bill Gates, 5G en Joden of het virus simpelweg te ontkennen. Sluimerend wantrouwen dat blijkbaar opeens een enorme boost heeft gekregen.

Het is logisch dat de dreiging en de grote maatschappelijke ­onzekerheden door het virus veel stress veroorzaken. Maar ook gebrek aan steunend leiderschap in tijden van crisis speelt hierin volgens mij een uitlokkende rol.

De minister van veiligheid en justitie die zijn eigen huwelijk schaamteloos vierde terwijl het klootjesvolk zichzelf wél belangrijke symbolische bijeenkomsten moest ontzeggen. Of een koning die zijn eigen trip naar Griekenland verkiest boven solidariteit met een zuchtende bevolking. De minister-president die tussen neus en lippen de horeca dichtgooit.

Het vaccin gaat ons helpen tegen corona, maar niet tegen het wantrouwen dat voortkomt uit verwaarlozing. 

Meer van Esther van Fenema
covid-19
  • Esther van Fenema

    Esther van Fenema is psychiater met een eigen praktijk. Ze is gepromoveerd op de toepassing van richtlijnen in de ggz. Verder werkt ze bij de crisisdienst, is ze auteur, professioneel violiste en opiniemaker voor onder andere Trouw en de EO.  

Op dit artikel reageren inloggen
Reacties
  • Menno Oosterhoff

    Psychiater, Thesinge

    Beste Esther.
    Her lijkt alsof je hier meer spreekt als aspirant Kamerlid dan als psychiater. Ik heb het dan over het eind van je kolom.
    Tussen neus en lippen door de horeca sluiten? Dat vind ik geen recht doen aan Rutte. Grappenhaus. Bijeenkomsten... waren toen niet verboden. Afstand houden was al wel verplicht. Daarin heeft hij een fout gemaakt waarvoor hij diep door het stof is gegaan. Om hem dan dat maanden later nog weer aan te wrijven...Wat de koning betreft eenzelfde soort verhaal.
    Maar vooral de zin dat wantrouwen komt door verwaarlozing. Wij Nederlanders verwaarloosd door onze overheid ?Meen je dat nou?

  • Dolf Algra

    commentator, opiniemaker zorg en sociale zekerheid, Rotterdam

    Over een psychiater en haar kijk op de maatschappij. Ik vind dit een nogal ingewikkelde column. Als ik zo vrij mag zijn. Er worden namelijk allerlei zaken aan elkaar gekoppeld die je volgens mij los van elkaar moet zien.

    Van Fenema stelt gefascin...eerd te zijn over de vraag ‘waar en hoe een gezonde kritische houding naar machthebbers omslaat in paranoidie en complotdenken’. Dat is geen gemakkelijke vraagstuk, want ze koppelt innerlijke zielenroerselen aan maatschappelijke krachtsverhoudingen.

    Volgens van Fenema is er ‘sinds het uitbreken van de pandemie een opvallende toename van het aantal mensen met ‘randpsychotische’ verschijnselen. Ze verwijst daarbij naar complotdenkers en wappies. Is dit haar observatie of een stelling ? Dat is mij niet helder. Maar ik neem het niet voetstoots aan.

    Dat nogal wat mensen magisch denken, en niet zo bevattelijk zijn voor rationeel (westers) evidenced based wetenschapsdenken hoeft niemand te verbazen. Nooit anders geweest. Kijk maar om je heen: elke zondag zitten de kerken vol en elke vrijdag de moskeeën. En wat te denken van de tarot kaartleggers. Kortom: magisch denken is heel gangbaar en van alle tijden, wil ik maar zeggen. De QAnon complotdenkers en wappies zijn alleen wat luidruchtiger de laatste tijd.

    Of dat komt doordat ‘sluimerend wantrouwen die een enorm boost heeft gekregen’ ‘een gebrek aan steunende leiderschap of 'wantrouwen dat voortkomt uit verwaarlozing' ? Het zijn nogal grote woorden, die nadere onderbouwing, uitleg en toelichting behoeven.

    Curieus is wel dat van Fenema 'leiders' en 'de overheid' een schier almachtige Moeder rol wordt toegedicht. En dat is vanuit Freudiaans oogpunt natuurlijk toch weer een interessant inkijkje. Is het standaard dat psychiaters zo tegen de wereld aankijken tegenwoordig ?

  • I.Nanninga

    Arts, Haren

    Tja. Ik neem aan dat een scheutje haldol toevoegen aan ons drinkwater de overheid ook niet zou helpen om in een gunstiger daglicht gepercebiërd te worden;-. De uiteindelijk boven water gekomen kinderopvangtoeslagaffaire (mooi woord voor galgje trouw...ens) wakkert het wantrouwen nog eens extra aan. 5 G en de chemtrails hoor je trouwens tegenwoordig minder over. Net als bij de graancirkels en UFO waarnemingen en allerlei soorten SOLKs en therapieen zijn deze zaken trendgevoeilig.

 

Cookies op Medisch Contact

Medisch Contact vraagt u om cookies te accepteren voor optimale werking van de site, kwaliteitsverbetering door geanonimiseerde analyse van het gebruik van de site en het tonen van relevante advertenties, video’s en andere multimediale inhoud. Meer informatie vindt u in onze privacy- en cookieverklaring.