Mijn recht op leven

Code zwart, fase drie en tegelijkertijd recht op terrasjes, Koningsdag en gewoon weer shoppen of voetballers huldigen. Het duizelt me soms een beetje.

Laatst kon ik mijn verwarring niet meer de baas en gooide ik er een vertwijfelde tweet uit: ‘Zijn we nou dom of verwend of allebei? Fase 3 of code zwart ­betekent kiezen wie mag blijven leven en wie niet. Dat gebeurt in de natuur all the time, maar wij leven in de waan dat we overal boven staan en overal recht op hebben...zelfs op leven...’

Zoals voorspelbaar op Twitter – als je geen wereldvrede, tegeltjesquotes of kattenfilmpjes post – werden mensen boos omdat ik de suggestie wekte dat ik niet iedereen het ‘recht op leven’ gun. Ik verwoordde het misschien wat ingewikkeld, maar het lijkt alsof we niet meer in staat zijn ons te realiseren dat er een onomstotelijk verband bestaat tussen ons gedrag en het daaruit voortvloeiende risico op ziekte en dood. Een kwestie van oorzaak en gevolg.

‘Ik heb recht op leven’ is inmiddels zo vanzelfsprekend geworden dat we er niet meer bij stilstaan dat we dit recht ooit zelf hebben bedacht en dat de natuur daar soms heel anders over denkt. We hebben de Overheid of De Medische Wetenschap verantwoordelijk gemaakt voor dit ‘recht’ en stellen ze aansprakelijk als ze falen. Deels terecht omdat er uiteraard zoiets als een inspanningsverplichting bestaat om onze gezondheid te bevorderen en te bewaken, maar tegelijkertijd een symptoom van doorgeschoten maakbaarheidsdenken.

We zijn verleerd hoe we als samenleving de discussie over leven en dood moeten voeren

In tijden van corona worden kwetsbaarheden en pijnpunten sterk uitvergroot. We worden geconfronteerd met het feit dat we als samenleving opeens medisch-ethische keuzes moeten maken omdat er schaarste dreigt. Meestal gebeurt dat achter de hermetisch gesloten deuren van het ‘Heilige der Heiligen’: de intensive care. Als psychiater ben ik regelmatig betrokken bij medisch-­ethische dilemma’s als het gaat om complexe keuzes bij een ­individuele patiënt. Je weegt met elkaar af wat de kosten, baten, kansen en risico’s zijn om iemand wel of niet te blijven beademen of een nieuwe lever te geven. Comfortabel om daar als samen­leving buiten gehouden te worden, behalve als het die ene keer jouw familielid betreft.

We hebben lange tijd in de luxe geleefd dat we dit soort maatschappelijke keuzes konden vermijden. Een bevriend tropenarts schampert weleens: ik moet in derdewereldlanden dagelijks op groepsniveau triëren en jullie schrikken je nu een hoedje omdat opeens ‘code zwart’ dreigt.

We zijn inmiddels verleerd hoe we als samenleving de discussie over leven en dood eigenlijk zouden moeten voeren en hoe je met elkaar belangen afweegt en wiens rechten je laat zegevieren ten koste van wie.

Het gevolg: ronduit bizarre berichten naast elkaar op de voor­pagina’s van ’s lands dagbladen: ‘Ic-artsen luiden de noodklok vanwege code zwart’ naast ‘In de rij voor tompoezen op Koningsdag’ en een massale Ajax-huldiging.

Om terug te komen op mijn tweet: het gaat niet om mijn mening over wie wel of niet het recht heeft om te blijven leven. In de natuur hebben we geen ‘recht op’ maar geldt bikkelharde ‘oorzaak en gevolg’. Dat zijn we een beetje uit het oog verloren.