Blogs & columns
Column

Coronataal

1 reactie

Taal is niet slechts een instrument om de wereld te beschrijven – de manier waarop we zaken benoemen ­verandert onze perceptie ervan. Het kan onze acceptatie ervan makkelijker of moeilijker maken. ‘Betwiste ­gebieden’ in Palestina zijn minder oorlogszuchtig dan ‘bezette gebieden’. Zolang je de uitdrukking ‘alternatieve feiten’ gebruikt, hoef je geen ‘leugens’ te zeggen.

In de geneeskunde verzachten we de wereld ook met taal. In mijn eigen vakgebied is ‘verruimde antibiotische profylaxe’ bijvoorbeeld gewoon antibiotische behandeling, en is ‘infect’ een lelijk neologisme dat je gebruikt als je te onzeker bent over de diagnose om het woord ‘infectie’ volledig uit te spreken.

Mooier wordt taal met beeldspraak en metaforen. Vooral Nederlandse politici zijn daar gek op: ‘linkse hobby’s’, het ‘partijkartel’, de ‘geluksmachine’, een ‘verantwoordelijkheidsvakantie’, ‘plof­kippen’, ‘automobilistje pesten’, u kunt de lijst vast zelf nog wel een eindje aanvullen. In de geneeskunde ‘gaan we het gevecht aan’ met ziektes, hebben onze patiënten ‘tikkende tijdbommen’ in hun lichaam in de vorm van premaligne afwijkingen of aneurysmata, en zijn ic-patiënten ‘schoon’ als het lab geen Enterobacterales kan aantonen in bepaalde kweken. Hoe mooi ook, je kunt beter geen beleid baseren op metaforen; uit de analogie spreekt ook een ­verwachting, en de uitkomsten van een tikkende tijdbom en van een aneurysma kunnen danig verschillen.

De SARS-CoV-2-pandemie heeft haar eigen taalkundige bijzonderheden. In het begin werd er consequent foutief gesproken over ‘het aantal infecties met coronavirus’, in plaats van het correcte ‘de aangetoonde covidinfecties’, alsof wat je meet het enige is wat bestaat. Mensen namen dat letterlijk, gebruikten de aantallen om de mortaliteit te berekenen en kwamen op meer dan 10 procent.

De metafoor ‘golf’ voor een covidverheffing is absurd

Boeiend vind ik ook hoe mijn krant consequent blijft spreken over het (totale) coviddodental dat ‘oploopt’ of ‘toeneemt’, werkwoorden die suggereren dat er een maximum of eindpunt in zicht is, zoals bij een terroristische aanslag of aardbeving. Je zegt toch ook niet: ‘Het Nederlandse dodental aan longkanker is vorige week opge­lopen met achtenvijftig’?

Absurder nog is de metafoor voor een covidverheffing als een golf. Om te beginnen klopt het visuele beeld er niet bij. Wie een piek in besmettingen een golf noemt weet kennelijk niet hoe een golf eruitziet (namelijk een sinusoïde om een gemiddelde heen). ­Uitbraken met virussen gaan omhoog om daarna weer tot de basis terug te vallen. Ze lijken dus meer op een berg¸ een borst, of een puist.

In de tweede plaats leggen golven een afstand af. Verderop schreeuwt iemand en hier hoor je het, of midden in de oceaan heb je een aardbeving en in Japan een tsunami. Het beeld van een golf suggereert dat we de toename in besmettingen ondergaan zonder haar te kunnen beïnvloeden – zonder dat we er verantwoordelijkheid voor dragen. Een tweede piek van covid komt echter helemaal ­nergens vandaan. Het virus circuleert in de populatie en de besmettingen nemen toe naar gelang ons gedrag dat faciliteert. Het succes van de lockdownmaatregelen in maart heeft bewezen dat ons handelen bepaalt hoe snel het virus zich verspreidt.

Als er dan per se een metafoor nodig is voor uitbraken als covid, dan liever de veenbrand. Die blijft ondergronds smeulen, kan weer oplaaien als we stoppen met blussen of als het droger wordt, en je weet pas zeker dat hij definitief is uitgedoofd als al het veen is uitgebrand. Voor alle duidelijkheid, verbranding is een wankele metafoor voor vele dingen – baseert u er alstublieft niet uw ­handelen op. 

Meer van Miquel Ekkelenkamp
  • Miquel Ekkelenkamp

    Miquel Ekkelenkamp werkt als arts-microbioloog in het UMC Utrecht. Onder de naam Miquel Bulnes schreef hij al verscheidene romans. Ekkelenkamp was al eerder (2011-2012) columnist voor Medisch Contact.  

Op dit artikel reageren inloggen
Reacties
  • Jan Vosters

    arts maatschappij en gezondheid, niet praktiserend, Den Haag

    Metaforen zijn belangrijk, kunnen de discussie framen. Daar schuilt meteen ook het gevaar in: een mooi onderwerp voor een column. Er kleven inderdaad bezwaren aan de term golf, veenbrand is een goed alternatief, opflakkering lijkt mij beter. Ook is h...et een verkeerde metafoor om het aantal positieve testuitslagen infecties of besmettingen te noemen. En daar hoort dan ook meteen bij hoeveel testen er gedaan zijn (epidemiologische noemer). Ook als maat voor de ernst van de epidemie is het aantal ziekenhuisopnames of nog liever het aantal bevestigde coronadoden (klinisch beeld past, siezoensgriep en onderliggende ziekte als oorzaak uitgesloten) beter, ook steeds in verhouding tot het totaal aantal overlijdens.
    Overigens met de opmerking dat je Palestina beter een betwist gebied dan een bezet gebied kunt noemen ga je voorbij aan de talloze VN besluiten waarin de Palestijnse gebieden bezet genoemd worden. Dus voorzichtigheid met metaforen blijft geboden.

 

Cookies op Medisch Contact

Medisch Contact vraagt u om cookies te accepteren voor optimale werking van de site, kwaliteitsverbetering door geanonimiseerde analyse van het gebruik van de site en het tonen van relevante advertenties, video’s en andere multimediale inhoud. Meer informatie vindt u in onze privacy- en cookieverklaring.