Zeg wat je (niet) doet

Ik zit bij de tandarts op de wc (toch altijd weer spannend, zo’n bezoek aan de tandarts), en lees de teksten op de wandtegeltjes. Ze houden hier van tegeltjeswijsheden! Iets typisch Hollands, lijkt me. Eén tegeltje intrigeert me. 'Zeg wat je doet, en doe wat je zegt'. Dat lijkt me een wijs advies. Maar is dat voldoende voor een professional in de zorg?

Even later zit ik in de stoel van de tandarts – mijn vaste tandarts, die ik al meer dan tien jaar ken en in wie ik groot vertrouwen heb. In die tien jaar heeft hij mijn gebit grondig verbouwd. Vandaag staat er een halfjaarlijkse controle op het programma. Ook moet hij een noodvulling verwijderen die zijn collega een paar maanden geleden heeft aangebracht. Bij alles wat hij gaat doen zégt hij ook wat hij gaat doen. ‘Ik ga nu de noodvulling verwijderen.’ ‘Even de diepte van deze pocket opmeten.’ ‘Nu ga ik tandsteen verwijderen.’ Allemaal mededelingen aan mijn adres. De meeste zijn overbodig omdat ik toch wel voel wat hij doet. Het lastige is dat ik niets terug kan zeggen. Maar ik heb ook niets anders te doen dan achterover te liggen. Dus heb ik ook niets anders te zeggen dan te beamen wat hij zegt. Dat lukt soms met een ‘hm’ vanuit de keel. ‘U mag even spoelen’ zegt hij dan weer. ‘Jeanette, mag ik een drevel van je?’

Zeg wat je doet, en doe wat je zegt! De vuistregels voor transparantie en betrouwbaarheid. Ook en juist voor zorgwerkers. Eerst de informatie vooraf. Zeg wat je wilt doen. Bespreek het behandelplan met je patiënt. Bereik informed consent. En als die fase achter de rug is, doe dan wat is afgesproken. Doe wat je hebt gezegd. De hele zorg in a nutshell. Dat is kwaliteit!

Maar is het wel zo simpel? Zijn we er in de zorg als we zeggen wat we doen? In elk geval is het geen garantie dat we dan ook state of the art werken. Dat we werken volgens de nieuwste richtlijnen en protocollen. Alternatieve genezers en kwakzalvers zeggen ook wat ze doen. ‘Ik ga die ruggenwervel van u weer op zijn plaats zetten.’ ‘Dit middel helpt u om uw batterij weer op te laden.’ Meer algemeen: ‘Ik help u er weer bovenop.’ Uit de wereld van de commerciële arbozorg: ‘Uw verzuimprobleem is bij ons in goede handen.’ Een mededeling van een arboprofessional aan een hrm-manager.

Woorden kunnen informeren en verzachten. Ze kunnen ook verwarren en schaden. Soms is het een taalkwestie. De professional gebruikt de verkeerde woorden. Pas nog bij een medische promotie. Een hoogleraar die ik goed ken krijgt het woord om te opponeren. Hij wil eerst zeggen wat hij gaat doen. En hij begint als volgt: ‘Gaarne voldoe ik aan het verzoek van de rector om u enige vragen over uw onderzoek te stellen, doch niet nadat ik u heb gecomplimenteerd met uw fraai verzorgde proefschrift!’ Fout! Dat moet zijn: niet voordat.

Na afloop tijdens de receptie spreek ik hem erop aan. ‘Je ging weer de fout in met je niet nadat’, bijt ik hem toe. Als je had gedaan wat je letterlijk had gezegd, had je geen enkele vraag gesteld! Doe wat je zegt, maar zeg dat dat ook goed!’

Hij kijkt mij niet begrijpend aan. ‘Hoezo? Nadat ik haar had gecomplimenteerd heb ik toch mijn vragen gesteld?’

Ik frons mijn wenkbrauwen over zoveel domheid. ‘Maar letterlijk zei je dat je na je compliment die vragen niet zou stellen. Je zei toch “niet nadat”? Dat is in feite zeggen wat je niet doet!’

‘Maar hoe had ik het dan moeten zeggen?’, vraagt hij wanhopig.

‘Niet voordat!’ snauw ik. Je maakt toch eerst het compliment en gaat daarna je vragen stellen?’

Hij snapt het nog steeds niet. Tja, als medisch hoogleraar ben je niet vanzelf ook goed in Nederlands. Ik kom hem te hulp. ‘Als je niet aan dat “niet voordat” wilt, kun je ook zeggen: “pas nadat” of – een beetje deftig – “niet dan nadat”. Maar spaar me voortaan je “niet nadat”. Als je het nog eens doet ga ik er een stukje over schrijven!’ Nu moet hij lachen.

Ik kijk met spanning uit naar het MC-congres ‘De dokter en de taal’ op 28 september.