Vaccineren is participeren

Ik hoor er niet meer bij. De RGS heeft mij op 1 januari uitgeschreven. Om precies te zijn: mijn inschrijving als bedrijfsarts in het BIG-register is beëindigd. Daar heb ik zelf voor gekozen. Nadat ik viermaal was geherregistreerd, in 2000, 2005, 2010 en 2015, vond ik het eind 2020 welletjes.

Intussen zit ik wel achter de geraniums. Mijn ‘doorhaling’ en ook de pandemie binden mij aan huis. Ik ben bevrijd uit de zorgketen. Ook val ik niet meer onder het tuchtrecht. Dat geeft opluchting. Maar ook een schuldgevoel. Wat kan ik nog wél doen? Als bedrijfsarts niet-praktiserend moet ik natuurlijk wel blijven participeren. Zeker omdat mijn eigen beroepsgroep dat zo belangrijk vindt. Mijn eerste poging om te participeren liep op niets uit. Samen met 365 collega-bedrijfsartsen bood ik aan te helpen bij de vaccinatiecampagne. Vaccineren is participeren, dacht ik. Maar dat viel tegen. Het aanbod werd resoluut afgewezen. ‘Voorlopig’ heeft men mij niet nodig.

Rest mij ‘voorlopig’ niets anders dan nadenken. Bijvoorbeeld over participatie. Het is de nieuwe mantra. Maatschappelijk meedoen, liefst in een betaalde baan. Werken als zzp’er, huisvrouw of vrijwilliger mag ook. ‘Als je maar meedoet!’ Dat is de afgelopen tien jaar de nieuwe maatschappelijke norm geworden. ‘Gij zult participeren!’ Zelden is een zo slecht omschreven begrip als participatie zo snel tot norm en wet gebombardeerd. In 2015 kwam er een participatiewet met verplichte quota ‘participanten’ voor arbeidsorganisaties. Werkgevers moesten mensen met een arbeidshandicap aan het werk zetten. Als ze onder het verplichte quotum bleven kregen ze een boete. De wet was geen succes.

Participatie schijnt goed voor je gezondheid te zijn. Professor Han Anema van VUmc, zelf bedrijfsarts, heeft dat goed begrepen. Hij startte al in 2010 een polikliniek met transmurale zorg. ‘Sociaalgeneeskundige zorg en curatieve zorg werken veel te weinig samen. Ze geven tegenstrijdige adviezen. De bedrijfsarts zegt: u mag weer aan het werk. Maar de behandelaar adviseert: doe het nog maar even rustig aan. Dat moet anders!’ aldus Anema. En hij voegde de daad bij het woord. In zijn poli staat onderzoek van de werkplek en zo nodig aanpassing van het werk centraal. Dat levert mooie resultaten op, bijvoorbeeld bij mensen met gehoorverlies of allergisch contacteczeem.

Anema vindt dat bedrijfsartsen samen met curatieve dokters onderdeel moeten zijn van één zorgketen. Doel is het bevorderen en behouden van participatie. Anema wil participatie zelfs tot een gezamenlijk behandeldoel maken voor alle dokters. ‘Dat moeten we opnemen in de artseneed: ‘Ik zal zorgen voor zieken, gezondheid én participatie bevorderen en lijden verlichten.’

Dat gaat mij iets te snel. We dreigen uit de bocht te vliegen. Een gezamenlijk behandeldoel is mooi, maar dat kun je niet aan dokters opleggen. Je kunt niet even een morele participatieplicht de artseneed in fietsen omdat je de wind in de rug hebt. Een dokter moet zijn collega’s, maar vooral zijn patiënten vrijlaten in hun keuze. Niemand kan tot een medische behandeling worden verplicht. Ook niet tot een preventieve ingreep als vaccinatie. Ook niet als dat tegen covid-19 is. Dan zou je aan een grondrecht tornen: de zelfbeschikking van de patiënt. Vaccinatie en participatie kún je niet verplichten. Sterker nog: je mág ze niet verplichten. Dat zou indruisen tegen de rechten van de mens.

Wie zich welbewust niet laat vaccineren houdt er misschien wel verkeerde ideeën op na. Ideeën die hij zich niet uit het hoofd laat praten. Of hij koestert een irreële angst voor bijwerkingen. Of hij heeft religieuze bezwaren. Hoe we ook praten, redeneren en voorlichting geven, we zullen moeten leven met enkele honderdduizenden vaccinweigeraars in dit land. Een paar procent van de bevolking. Dat verdraagt zich goed met groepsimmuniteit.

Vaccineren gaat hier gelijk op met participeren. Wie weloverwogen van participatie afziet is geen werkweigeraar. Hoe graag sommige collega’s dat woord ook in het medisch dossier zouden willen optekenen. Niet participeren is een bewuste keuze voor een andere wijze van leven dan wat de maatschappelijke ‘norm’ voorschrijft. Iemand kan daar heel goede redenen voor hebben. Bijvoorbeeld een ernstige ziekte die de levensduur beperkt. Of mantelzorg voor een dierbare. Misschien heeft die keuze nadelige consequenties voor de persoon in kwestie en voor de maatschappij. Zolang daarmee geen grondrechten van anderen worden geschaad zullen we dat moeten respecteren. Participatie en vaccinatie zijn vrijwillig. En dat moet zo blijven. Handen af van de artseneed!