The Passion

Eigentijdse versies van Christus’ lijdensverhaal winnen snel aan populariteit. Het zijn meestal groots opgezette openluchtspektakels waarin acteurs zich voortbewegen met een kruis op hun schouders, omstuwd door een menigte volgers. Je hoeft niet meer naar de Matthäus of de Johannes Passion toe om ontroerd te worden door een lijden van 2000 jaar geleden. Je hoeft niet meer te geloven in de goddelijke zending van de Lijder om onder de indruk te raken van de ontelbare kunstzinnige uitingen die Zijn lijden in de loop der eeuwen heeft teweeggebracht en nog steeds teweegbrengt.

Het Latijnse woord passio heeft twee betekenissen. Allereerst ‘lijden’ – en in die betekenis heb ik de Engelse term gebruikt in de titel van deze blog. Daarnaast ‘hartstocht’ – aan die betekenis denken we als iemand het Nederlandse woord ‘passie’ gebruikt. Beide betekenissen komen samen in het Duitse woord Leidenschaf .... een hartstocht, een passie voor het lijden. Dat klinkt gek in een tijd waarin we als dokters het lijden proberen weg te nemen of te verzachten. En waarin we, bij ondraaglijk en uitzichtloos lijden, ertoe mogen overgaan dat leven te beëindigen. In vroeger tijden was de tolerantie voor pijn en lijden veel groter dan nu. Dat kon ook niet anders, want er was geen euthanasie. Suïcide was doodzonde. Er waren geen pijnstillers. Er waren geen antidepressiva en geen benzodiazepines die onze moderne zielenpijnen in toom houden. Maar het lijden was niet alleen een noodlot. Het kon iets begerenswaardigs worden, een voorrecht, een uiting van devotie. Vanuit dat verlangen konden mensen zichzelf het lijden aandoen. Vanaf de dertiende eeuw kennen we de flagellanten: mensen die zichzelf tot bloedens toe geselen uit religieuze motieven. Het genot van de zweepslagen werkte verslavend op de flagellant. Daarnaast zijn er verhalen van mensen die de stigmata van Christus droegen. De perforerende wonden aan handen en voeten, en de steekwond in de zijde.

Voor die stigmata hoef je niet ver terug in de tijd of ver van huis. Aan de oever van de Gelderse IJssel ligt het dorpje Olburgen. Hier vind ik naast de kerk het graf van Dora Visser. Zij wordt geboren in 1819 in een arme daglonersfamilie te Gendringen als middelste van negen kinderen. Op haar twaalfde moet ze aan het werk op een boerderij. Bij het weiden van de koeien ontstaat na een val een open wond die niet geneest. Dora wordt mank en kan alleen nog licht zittend werk doen. Ze vereenzaamt. Wat later krijgt ze ook gewrichtstuberculose. Vanaf 1843 tot haar dood draagt zij de stigmata van Christus aan haar lichaam. Ze krijgt visioenen. Ze blijkt over geneeskrachtige gaven te beschikken. Mensen komen van heinde en verre naar haar toe. Ze is een soort negentiende-eeuwse Jomanda, maar niet uit op persoonlijk gewin.

Haar biechtvaders documenteren haar leven en haar lijden nauwkeurig in hun dagboeken. Vooral dankzij de priester Teus Kerkhof weten we daar veel van.

Na het herstel van de bisschoppelijke hiërarchie wordt Kerkhof overgeplaatst naar Kloosterburen. Kerkhof neemt Dora mee als zijn huishoudster en sacristiehulp. In 1872 wordt Kerkhof tot pastoor van Olburgen benoemd. In 1876 overlijdt Dora. De laatste decennia wint zij aan populariteit. Olburgen is een bedevaartsplaats geworden. Er wordt geijverd voor haar zaligverklaring.

Is er een rationele verklaring voor het fenomeen van de stigmata? Er is er eigenlijk maar één: automutilatie. Hier betekent dat: jezelf verwonden en die wonden in stand houden door de wondgenezing te verstoren. Met alle risico’s van dien. Automutilatie kan verslavend werken. Het geeft een kick. We zien het bij psychiatrische ziektebeelden, zoals de borderline persoonlijkheidsstoornis. Traumatische ervaringen of een gecompliceerde jeugd kunnen meespelen bij het ontstaan. Automutilatie kun je zien als zelfbestraffing. Het kan ook dienen om een leegte te vullen, zoals bij de borderline. Óf als afleiding: geestelijke pijn wordt in lichamelijke pijn omgezet, om problemen naar de achtergrond te dringen.

Waarom zou Dora Visser zich iets aandoen? Wat had zij erbij te winnen? Was er ‘ziektewinst’? Een antwoord vind je in het boek De eenzaamheid van de priemgetallen.1 Dora Visser had een prominente positie in haar dorp en ver daarbuiten. Misschien was haar lijden haar passie. Misschien was die passie een remedie voor haar eenzaamheid.

Voetnoot

1. Paolo Giordano: De eenzaamheid van de priemgetallen. De Bezige Bij, 2009.