Solastalgia

Op 9 augustus zag ik Victor in de duinen. Zoals altijd in groene camouflagekleding, verrekijker om de nek en onder de stang van de fiets een stok, bedoeld om dicht struikgewas weg te slaan, waar hij door moest als hij een roofvogelnest van dichtbij wilde bekijken.

Altijd als ik hem tegenkwam, had hij een verzaligde glimlach, maar nu keek hij strak.

‘De duinen gaan dood’, zei hij. ‘Heb je het niet gezien? Overal struiken en gras en planten die van stikstof houden. De stukken die ze hebben laten verstuiven, zijn alweer helemaal volgegroeid. Ik zeg het al jaren, maar nu pas wordt het erkend. Het komt allemaal door de CO₂. Heb je gezien, de branden in Siberië?’

Natuurlijk had ik de beelden van het brandend Siberië gezien en van de bosbranden in Griekenland en van de dodelijke hitte in Canada.

‘Al jaren doe ik onderzoek naar de vogels in het duin en zie ik dat de aantallen achteruitgaan’, zei hij, weer terugkerend naar het hier en nu.

‘Met de roofvogels gaat het gelukkig goed’, zei ik. Dat was een hele domme opmerking, de primaire reactie die de meeste mensen geven als iemand in hun omgeving zich somber uit.

Niet ingaan op de somberte, maar benadrukken dat de zon nog schijnt en dat de ander nog leeft, nog loopt, en de vogels nog kan zien. In de duinen loop ik niet als psychiater. Ik had ook onderschat hoe erg Victor eraan toe was.

‘Het gaat helemaal niet goed met de roofvogels’, zei hij. ‘Dat we ze meer zien, is omdat er overal mensen komen die ze verstoren.’

Toen begreep ik dat het hij echt somber was. En ik begreep dat de scepsis waarmee ik had gereageerd op begrippen als klimaatangst en klimaatdepressie onterecht was. Ik had die woorden afgedaan als de zoveelste modieuze termen, met het argument dat we in de tijd dat we tegen kernenergie en kernwapens protesteerden toch ook niet over stralingsstress en atoomdepressies hadden gesproken, maar ik was veel te relativerend geweest.

Dat ‘klimaat en psychiatrie’ zo’n hot onderwerp begon te worden, zou me zijn ontgaan als een jonge collega, die me bij de tijd houdt, me niet had gewezen op de artikelenreeks daarover op www.dejongepsychiater.nl.

Weliswaar noemen de artikelen die in vaktijdschriften verschijnen over klimaat en psychiatrie vooral de niet ter discussie staande posttraumatische stressstoornis die mensen na een natuurramp kunnen ontwikkelen, en is er geen evidentie dat klimaatverandering op zich tot klinisch relevante klimaatangst of klimaatdepressie kan leiden. Het begrip solastalgia, gedefinieerd door de filosoof Glenn Albrecht als het leed dat wordt veroorzaakt door verandering en verslechtering van iemands woonomgeving, zou vooral mensen treffen die in nauwe samenhang leven met hun omgeving: natuurvolken zoals de Inuit. En misschien ook met de natuur verweven individuen zoals Victor.

Het was niet toevallig dat ik hem juist op 9 augustus in depressieve toestand had gezien, de dag dat het VN- klimaatrapport openbaar werd gemaakt.

‘Een klimaatdepressie bestaat’, zei ik, de scepsis voorbij, tegen de jonge collega van De Jonge Psychiater, en ik herhaalde de woorden waarmee Victor zijn toestand zo treffend had beschreven: ‘Ik voel me zoals iemand die een partner heeft zich moet voelen als die partner ernstig ziek is.’