Niet voor de punten …

Ook online de Domusdag gekeken afgelopen zaterdag? Deze coproductie van Medisch Contact en het Domusoverleg, vanuit het Trefpunt Medische Geschiedenis? Het ging over de feminisering van de medische beroepen. De titel geeft dat pregnant weer: ‘De verovering van een mannenbolwerk’. Ik pik twee krenten uit de pap die de deelnemers rijkelijk en in grote variëteit werd opgediend.

De eerste krent smaakt zuur. Ik doel op de activiteiten op het chatkanaal. Ik heb me bij eerdere webinars afgevraagd of al dat gechat in de marge iets bijdraagt aan inhoud en kwaliteit. Nu weet ik het antwoord: het draagt niets bij en leidt alleen maar af. Een stroom van onbenullige opmerkingen, zo van ‘Goedemorgen, ik heb beeld, maar nog geen geluid’. Tijdens het mooie verhaal van Nele Beyens, de biograaf van Els Borst, zijn tientallen vrouwen op puntenjacht. Om punten te halen moet je namelijk reageren op stellingen. Ik zie zo’n honderd vragen op de chat voorbijkomen in de trant van: Waar kan ik die stellingen vinden? Waar moet ik mijn antwoord zetten? Sommige vrouwen zijn compleet in paniek: ik kan ze niet vinden, ik ga mijn punten mislopen! Al dat gedoe op het chatkanaal leidt af van het betoog van de spreker en je kunt het gekakel niet eens uitzetten.

Mijn tweede krent betreft Catharina van Tussenbroek. Een dijk van een vrouw, klein van stuk maar groot onder de dokters van het fin de siècle. Enkele spreeksters noemen haar terloops. Catharina heeft traditioneel een positie als ‘goede tweede’ na Nederlands eerste vrouwelijke arts Aletta Jacobs. Over Catharina is nog altijd geen volwaardige biografie geschreven, terwijl haar verdiensten voor de geneeskunde (in het bijzonder de gynaecologie), de vrouwenemancipatie en de arbeidsomstandigheden voor vrouwen groot zijn. Dat laatste spreekt mij als bedrijfsarts bijzonder aan. Vroeger, maar ook heden ten dage is het niet vanzelfsprekend dat een huisarts, laat staan een specialist, zich interesseert voor de werkomstandigheden van zijn patiënten. Misschien moet je voor dat laatste wel vrouw zijn. Als dat zo is dan mag de feminisering van het vak van mij nog wel even aanhouden! Er valt hier nog een wereld te winnen.

Catharina, geboren in 1852, valt als kind al op vanwege haar kleine postuur en haar bijziendheid. Ze wordt eerst onderwijzeres, maar gaat in 1880 toch maar geneeskunde studeren. Ze promoveert in 1887 cum laude bij professor Donders op het proefschrift Over normale en abnormale melkafscheiding. Ze vestigt zich in Amsterdam als ‘arts voor vrouwen en meisjes’. Uit haar publicaties blijkt niet alleen dat ze de vakontwikkeling op de voet volgt, maar ook dat ze sociaal bewogen is, vooral waar het de positie van de vrouw betreft. Niet alleen in de medische praktijk, ook in het gezin en in de fabriek. Het is de tijd van ‘de Sociale Quaestie’.

Bij de opening van de Tentoonstelling van Vrouwenarbeid in 1898 houdt ze een voordracht: ‘Over het tekort aan levensenergie bij onze jonge vrouwen en meisjes’. Hierin hekelt ze het fenomeen van de lusteloze rijkeluisdochters in het fin de siècle, die hun tijd doelloos doorbrengen in afwachting van een huwelijk. Ze pleit voor een vakopleiding die meisjes economisch onafhankelijk maakt. Zelf blijft ze haar leven lang ongehuwd.

Er is in die tijd volop discussie over de vraag of vrouwen wel geschikt zijn voor wetenschappelijke en artistieke arbeid. Catharina is misschien niet zo militant als Aletta, maar ze komt voortdurend op voor de belangen en de kwaliteiten van vrouwen, vooral op medisch-hygiënisch gebied. In december 1902 pleit ze in het Maandblad der vereeniging voor verbetering van vrouwenkleding vóór soepele kleding en tegen het dragen van korsetten. Zelf draagt ze ‘loshangende kledij met een vleug van deftigheid’.

Intussen is ze ook wetenschappelijk actief. Met microscopisch onderzoek stelt zij het bestaan van een extra-uteriene graviditeit vast. Ze presenteert haar werk in 1899 op het Internationale Gynaecologische Congres. Daarmee verwerft ze internationale bekendheid. Met haar goede vriend Hector Treub schrijft ze in 1908 over het stijgende aantal criminele abortussen met dodelijke afloop. Ze pleit voor wettelijke bescherming van vrouwen en strengere straffen voor de aborteurs.

Catharina is ook politiek actief: in de Algemeene Nederlandsche Vrouwen Organisatie (ANVO). Die wil ze omvormen tot een onafhankelijke groep buiten de bestaande politieke partijen. In 1919 doet ze voor de ANVO vergeefs een gooi naar een Kamerzetel.

Ze overlijdt in 1925, 72 jaar oud.

Blijf ik zitten met de vraag welke vrouw nu zal opstaan om Catharina’s biografie te schrijven. Haar leven lang is Catharina ervoor gegáán. Niet voor de punten, maar voor het vak. En voor de vrouw.