Naakt door de straten
12 reactiesIk heb iets ontdekt! Soms heb je zo’n moment. Dat iets opeens zo duidelijk wordt dat je je afvraagt waarom je het niet eerder zag. ‘Eureka!’ riep Archimedes, naakt door de straten van Syracuse rennend, nadat hij in bad opeens besefte dat de opwaartse kracht op zijn lichaam even groot is als het gewicht van de verplaatste vloeistof. Mijn ontdekking is zeker niet zo groot als de wet van Archimedes, maar mijn opwinding is er niet minder om.
Waarover dan? Ik schrijf een boek over wat een psychische aandoening is. Daarover bestaat veel onduidelijkheid. Als we zeggen dat iets psychisch is, dan heeft dat altijd de bijsmaak dat het niet iets echts is. ‘We kunnen niks vinden dus het zal wel psychisch wezen.’ Psychisch wordt voorgesteld als iets ijls zonder oorzaak. Het gevolg is dat psychische aandoeningen niet serieus genoeg worden genomen. Iedereen begrijpt dat je niet naar believen je schildklierfunctie even kunt veranderen. En niemand zal ooit zeggen: ‘Doe niet zo epileptisch.’ Maar over de veranderbaarheid van psychische (ziekte)verschijnselen denken we veel makkelijker. ‘Je moet je eroverheen zetten. Je moet je er niks van aantrekken. Je moet het loslaten.’ Dat veranderen moet toch kunnen, want het zit immers ‘alleen maar’ in de beleving?
Wat ook sterk aan dat idee bijdraagt is de opdeling in zenuw- en zielsziekten. Neurologie gaat over verstoringen in de functie van zenuwcellen/neuronen, dus echte dingen en psychiatrie over verstoringen in het zielenleven, dus heel ijle dingen. Opeens werd me duidelijk wat hier niet klopt.
De suggestie wordt gewekt dat er aandoeningen zijn waarbij het lichaam, in dit geval de zenuwcellen, een rol speelt en aandoeningen waarbij de beleving een rol speelt. Maar in werkelijkheid komen deze twee aspecten bij elke aandoening voor. De naam ‘psychische aandoening’ doet er ook geen goed aan. Niet de aandoening is psychisch maar de symptomen van de aandoening zijn dat.
Bij een aandoening kijk je naar 1) de oorzaak (etiologie), 2) wat de oorzaak teweegbrengt in het lichaam, waaronder de hersenen (pathogenese) en 3) de daardoor optredende symptomen. Bij psychische aandoeningen gaat het in hoofdzaak om psychische symptomen, maar ook lichamelijke aandoeningen geven psychische symptomen, bijvoorbeeld pijn of moeheid.
Echter, ook bij psychische aandoeningen is niet alleen maar sprake van symptomen. Ze komen niet uit de lucht vallen. Er ligt een pathogenese aan ten grondslag, waar zenuwcellen bij zijn betrokken. Als er psychische verschijnselen zouden bestaan die helemaal losstaan van een fysieke grondslag, dan zou dat bewijs zijn voor het bestaan van een spirituele werkelijkheid, los van de materiële wereld. Nu sluit ik niks uit, maar wat we over het algemeen zien, is dat beleving niet gaat zonder hersenen.
Er is geen wezenlijk onderscheid tussen psychisch verward zijn of neurologisch verward zijn. Het is een beschrijving op twee niveaus waarbij de neurologie in het voordeel is, omdat we daar dingen zichtbaar kunnen maken. Bij psychische aandoeningen is dat (op individueel niveau) nog niet het geval. Het serieus nemen van psychische aandoeningen wordt benadeeld door het WYSIATI fenomeen. WYSIATI staat voor ‘What you see is all there is’. Nobelprijswinnaar Daniel Kahneman benoemde hiermee onze sterke neiging geen rekening te houden met dingen die we niet zien/weten. We komen liever snel tot een (voor)oordeel. Jumping to conclusions, zoals dat zo mooi genoemd wordt (systeem 1-denken).
Oké. Dat was hem. Nu denk je misschien: Heb ik iets gemist? Wat was nou de ontdekking? Daar was ik al bang voor. Als het helder is dan snap je niet meer dat het ooit onhelder was. Eenvoud is het kenmerk van het ware.
Ik zal het toch nog even noemen. Mijn eureka was het besef dat de neurologie ervandoor gegaan is met de pathogenese, waardoor de indruk wordt gewekt dat er bij psychiatrie alleen maar beleving is.
En nee: ik liep niet naakt door Thesinge, want ik zat niet in bad.
Meer van Menno Oosterhoff-
Menno Oosterhoff
Menno Oosterhoff is (kinder- en jeugd)psychiater eninitiatiefnemer van www.ocdnet.nl en www.ocdcafe.nl. Hij maakt de podcast ‘God zegene de greep’ over de dwangstoornis. Daarover gaat ook zijn boek ‘Vals alarm´ waarin ook zijn eigen dwangstoornis aan de orde komt. Zijn boek ‘Ik zie anders niks aan je’ gaat over psychische aandoeningen in het algemeen. Tenslotte vindt u een bloemlezing van zijn blogs terug in het boek 'De psychiater en ik', een uitgave van Medisch Contact.
menno oosterhoff
psychiater, thesinge
Beste Henk
Het is zeker nog een groot vraagstuk hoe betekenisverlening en bewustzijn zich verhouden tot het brein. Vooralsnog lijkt me dat dit niet uit stof kan komen. Maar stof is er wel bij nodig, althans wat wij zien. In die zin is het brein betr...okken bij de pathogenese, Dat was mijn stelling en die staat volgens mij nog overeind. En ik vind dat voor ons begrip van psychische aandoeningen en voor de behandeling ervan dus wel heel erg belangrijk. Daarin verschillen we dus van mening. Ik denk dat je beperken tot het psychosociale domein geen recht doet aan de belangrijke rol van het brein bij de inhoud van onze ziel. Zonder zenuwen geen ziel schreef ik eerder eens.
Henk van der Pol
psychiater, Heerenveen
Dag Menno,
Ik zeg ook allerminst dat processen 'buiten het brein om gaan', wel dat nog altijd niet duidelijk is (met name in filosofisch en fundamenteel opzicht) hoe we die processen in dat brein, en dat brein zelf, moeten duiden in verhouding tot o...nze beleving en waarneming.
En verder dat, for all practical purposes, we ons begrip en onze behandeling van psychiatrische problemen voor misschien wel het grootste deel kunnen betrekken uit het psychosociale domein. En dat dat ook niet erg is.
menno oosterhoff
psychiater, thesinge
Beste Henk
Ik snap wat je zegt, maar deel iet je conclusie die je trekt tav hoe we ons moeten verhouden tot onderzoek van hersenprocessen bij psychische aandoeningen. Ook andere interventies, zoals biografiegesprekken, systeeminterventies en dergeli...jke zullen toch een route nodig hebben waarlangs ze tot expressie komen. Ik zie net oz goed hoe dat buiten het brein om zou kunnen. Daarmee wil ik niet alles reduceren tot het brein. Ik ben meg je eens da om van materie te spreken en van stof geest probleem er in elk geval al bewustzijn nodig is en dat we het allemaal nog net weten. Maar toch denk ik dat erkenning van de rol van het brein ( het komt nooit door het brein maar het gaat wel via het brein) enerzijds kan helpen het beter te bergijpen, mogelijk andere behandelingen te vinden en anderzijds ook kan zorgen voor betere erkenning van het lijden van psychische aandoeningen. Als er "niks"gevonden wordt dan zal er wel niks zijn. Zo denken mensen nu eenmaal.
Maar los daarvan: Het belangrijkste is dat ik me niet kan voorstellen hoe een psychologische factor van invloed kan zijn op onze innerlijke beleving zonder dat daarbij de hersenen een rol spelen, als instrument wat de muziek ten gehore brengt, om in mijn metafoor van de hersenist door te gaan. Maar ik sta open voor andere visies.
Henk van der Pol
psychiater, Heerenveen
@ Menno
Natuurlijk spelen de hersenen een rol, dat is zo klaar als een klontje, alleen weten we volgens mij niet hoe we die hersenprocessen moeten duiden in verhouding tot onze beleving. Het aloude lichaam-geestvraagstuk is niet opgelost, wie zegt d...at 'ie het wel snapt heeft er doorgaans niks van begrepen.
Dat bedoel ik ook wanneer ik chargeer door te stellen dat de cerebrale oorzaken voor psychiatrische ziekten zich vooral in onze fantasie bevinden. Het leggen van oorzakelijke verbanden in dezen wordt vaak met groot gemak gedaan, meestal uitgaande van het primaat van de stof. Maar gaat het één (stof) vooraf aan het ander (geest), of zou het ook andersom kunnen zijn, of zijn beide uitingen van een overstijgend fenomeen? En dat is dan alleen nog maar de oppervlakte van dit filosofische mer à boire.
Vragen als wat is materie, wat is geest, of tenminste: wat bedoelen we daarmee, worden doorgaans gemakshalve maar niet gesteld. Als we even verder kijken dan het dualistisch of reductionistisch simplisme komen we al die wezenlijke filosofische vragen tegen. En kunnen we onze eigen vooronderstellingen in dezen onderzoeken. En dat heeft dan weer rechtstreeks met onze visie op psychiatrie te maken.
Nee, ik pleit allerminst voor een ouderwets dualisme als ik de plek van de hersenen in het dagelijkse psychiatrische werk relativeer. Wel, los van genoemde uiterst interessante en wezenlijke filosofische vragen, voor een realistische benadering. En die houdt in dat voor het gros van de psychiatrische problemen het zoeken naar oorzaken en behandeling in de hersenpan niet de meest vruchtbare plek lijkt te zijn. In de dagelijkse praktijk maken we meters bij het onderzoeken van de biografie, de psychodynamiek, de systemische benadering, en vooral bij het onbevangen, betrokken contact. Naast de verworvenheden van 'biologische' interventies. Dit alles is de eigenheid en rijkdom van de psychiatrie, daarvoor hoeven we nergens leentjebuur te spelen.
A.Wilschut-Verhoef
algemeen arts, homeopathie, Barendrecht
Heellang geleden werden patenten weleens met een slaapkuur geholpen. Is wsch. door de huidige medicatie uit beeld geraakt. Bij mij komt zo'n slaapkuur over als een soort "stekker uit het stop contact", wanneer mijn computer weer eens de weg kwijt is.... Het mechanisme daar achter is mij nooit duidelijk geworden, maar het werkte wel, soms. Ligt hier nog een uitdaging om een verklaring te vinden?
Menno Oosterhoff
psychiater, thesinge
@Henk vd Pol
Een leuke reactie. Ik ben het met je eens, dat een materiele onderbouwing niet nodig zou moeten zijn om de psychiatrische patiënt serieus te nemen. Maar toch zou het wel helpen als we meer zicht hadden op de oorzaak en de pathogenese. ...
Dat psychiatrische aandoeningen wezenlijk verschillen van neurologische ben ik dus juist niet met je eens. Ik vind dat je de kennis die zeker de laatste jaren is verkregen over de samenhang tussen processen in de hersenen en beleving en gedrag tekort doet door te stellen dat het alleen in onze fantasie bestaat. En zoals ik al noemde. Als de hersenen er niet bij betrokken zijn waar komt het dan vandaan. Zelfs al geloof je in een spirituele wereld, die niet geheel bepaald wordt door het materiele dan nog kun je er volgens mij niet omheen dat wat hier op aarde verschijnt wel degelijk mede bepaald wordt door de toestand van het brein. Zie mijn blog: Zijn psychische aandoeningen hersenziektes? https://www.menno-oosterhoff.nl/thema/algemeen/zijn-psychische-aandoeningen-hersenziektes/
En wat we ook van Swaab kunnen vinden. In 'we zijn ons brein' draagt hij wel degelijk veel aan om aannemelijk te maken dat ons beleven en dus ook verstoringen daarin samenhangen met de hersenen
Menno Oosterhoff
psychiater, Thesinge
@ Marchinus en @ coll. Huisman
Dat de zenuwarts is opgesplitst in neuroloog en psychiater is inderdaad heel jammer.
Menno Oosterhoff
psychiater, Thesinge
@Emile.Leuk dat je gaat schrijven over SOLK. Je weet veel meer van de neurologie dan ik dus ik ben heel benieuwd.
E Huisman
arts, Den Haag
Tijd om de vroegere "zenuwarts" weer in ere te herstellen ? Nu moet je kiezen tussen neuroloog of psychiater.
Henk van der Pol
psychiater, Heerenveen
Maar hoe je het ook wendt of keert Menno, de neurologie is toch echt anders dan de psychiatrie. 'Onze' aandoeningen zijn andersoortig dan die van de neurologen, als we zaken als een delier even buiten beschouwing laten. Ik heb het over ons dagelijks ...brood: angsten, depressies, persoonlijkheidsproblemen, wanen, dat soort zaken. Hoewel wij graag doktertje spelen en onszelf wijs maken dat psychiatrische ziekten hersenziekten zijn hebben we daar alleen maar aanwijzingen voor in onze fantasie. Die ooit werkelijkheid zal worden, dat is het vaste geloof. Maar vooralsnog zijn onze ziekten 'alsof'-ziekten, metaforen. We hebben wel alvast het hele medische jargon overgetakeld naar het psychische domein en zijn gaan geloven dat het echte ziektes zijn met etiologie, pathogenese, beloop, prognose; en nu zijn we zelfs al aan het stageren. Maar we realiseren ons onvoldoende dat het slechts beeldspraak is. De problemen in ons veld laten zich voor het overgrote deel begrijpen en behandelen binnen het psychische domein, dat biologische interventies soms effect hebben doet daar niets aan af. In de neurologie is er (misschien wel per definitie) een verband tussen een probleem in de hersenen en de symptomen, bij ons niet.
We hoeven de psychiatrische patiënt niet te verontschuldigen door te stellen dat zijn problemen net zo echt zijn als die van zijn neurologische tegenhanger. Nee, psychische problemen zijn in zichzelf echt (en erg) genoeg om duidelijk te maken hoeveel lijden ze veroorzaken. En dat 'eigen schuld' hoeft niet te worden uitgewist door te verwijzen naar de neurologie. Niemand kiest bewust voor lijden, neurologisch, psychiatrisch of anderszins. En van wilskracht is nog nooit iemand beter geworden... :)
Marchinus Hofkamp
kinderarts n.p. - ismijnkindwelgezond.nl, Apeldoorn
Tsja, die bizarre tweedeling in 'lichaam' en 'geest', vooral geënt op een religieuze zielsbeleving, was ook onderwerp van heel wat gefilosofeer door de eeuwen heen. Triest is, dat dit dualisme nog steeds verantwoordelijk is voor veel onbegrip en dus ...narigheid. Alles staat met alles in verbinding in ons lijf. Wellicht helpt ook deze column weer een beetje om de mens als entiteit te zien.
emile keuter
neuroloog, Amsterdam
wat leuk weer, Menno. ik schrijf een boek over onvoldoende verklaarde lichamelijke klachten. ik vind het heerlijk dat we in een tijd leven waarin de neurologie en de psychiatrie weer tot elkaar komen. ze horen bij elkaar zoals een laptop en het inter...net bij het lezen van een blogje. als ik mijn hond over zijn hoofd aai, stimuleer ik de dopamine afgifte in zijn nucleus van Meynert en voelt hij dat hij beloond wordt. daardoor zal hij nog meer van mij houden. dat is best neurologisch en ook wel psychisch volgens mij.