Kies de goede BMI!

‘Let u in tijden van corona nog een beetje op uw BMI? Al dat thuiszitten en niet kunnen sporten blijft niet zonder gevolgen. Veel mensen zijn zwaarder geworden. En zware mensen lopen meer risico op een ernstig beloop van covid-19. Alle reden dus om uw BMI goed in de gaten te houden!’

Deze en dergelijke waarschuwingen kom je geregeld tegen in dagbladen en tijdschriften, vooral leefstijl-, sport- en damesbladen. Tot 25 zit je goed. Daarboven zit je fout. En boven de 30 zit je heel erg fout. Want dan heb je obesitas.

Tot voor enkele jaren spraken we niet van body mass index, maar van queteletindex, naar de uitvinder Quetelet. Wie is die man die ons met zoveel zelf aangemeten gezag meent te kunnen wegzetten als ‘goed’, ‘fout’ of ‘heel erg fout’? En wat zijn wij voor dokters dat we deze Quetelet domweg napraten en onze patiënten met dezelfde schuldgevoelens opzadelen als waar we zelf mee kampen?

Adolphe Quetelet (1796-1874) is zelf geen dokter. Hij is wel een briljant wetenschapper. En een pietje-precies. Een nerd zogezegd. Geboren in Gent in een Franstalige familie gaat hij aan de universiteit wiskunde studeren. Daar behaalt hij cum laude het doctoraat in de wiskunde. Op zijn 23ste afgestudeerd en gepromoveerd! Maar Quetelet heeft nog meer pijlen op zijn boog. Astronomie, biostatistiek en sociologie vindt hij ook machtig interessant. Hij is een vurig pleitbezorger van een sterrenwacht in  Brussel. Die komt er uiteindelijk, en Quetelet wordt de eerste directeur.

In 1835 publiceert Quetelet zijn tweedelig boekwerk L’homme et le développement de ses facultés ou Essai de physique sociale. Hierin past Quetelet wiskundige en statistische parameters toe in de sociale wetenschappen. Dat is in die tijd volkomen nieuw. Aan de hand van gemiddelde waarden van variabelen die het menselijk gedrag in maat en getal uitdrukken ontwikkelt hij zo het concept van l’homme moyen ofwel ‘de gemiddelde mens’. In dit verband bedenkt hij ook ‘zijn’ index, die wordt berekend door het lichaamsgewicht in kilo’s te delen door het kwadraat van de lengte in meters. Quetelet gaat ervan uit dat een BMI tussen 18,5 en 25 kg/m² ideaal is voor de gemiddelde volwassene.

Natuurlijk is iedereen benieuwd hoe hij of zij scoort. Ik ook! Rekenmachientje erbij, en rekenen maar. 85 kg gedeeld door (1,82 m)² geeft me mijn BMI: 25,66. Te hoog! Krijgt mijn vrouw toch gelijk. Zij vindt dat ik moet afvallen.

Ik leg me er niet bij neer en ga op zoek waarom die BMI-formule is zoals hij is. Wat verbeeldt die Quetelet zich wel? Maar een verklaring, een ratio voor het algoritme van Quetelet is niet te vinden. Wel is er kritiek. Zo vindt de wiskundige Nick Trefethen uit Oxford de Quetelet-index gebrekkig, omdat die geen rekening houdt met de verhouding tussen spiermassa en vetweefsel. Kijk, dat spreekt mij wel aan. Trefethen ontwikkelt daarom een nieuwe formule. In The Economist van 5 januari 2013 publiceert hij die nieuwe formule, met de volgende toelichting:

De dwaasheid (van Quetelet) zit hem in de aanwezigheid van die exponent 2, hoewel onze wereld driedimensionaal is. Nu denkt u misschien dat de exponent simpelweg 3 moet worden, maar dat komt niet overeen met de gegevens. We weten allang dat mensen niet groeien volgens een lineair model. Mijn stelling is dat een exponent van 2,5 een betere benadering geeft van de werkelijke grootte en vorm van het gezonde lichaam. Hier is de formule die ik voorstel als alternatief voor de BMI:

Nieuwe BMI = 1,3 x (gewicht in kg)/(lengte in meters)^2,5

Nu is machtsverheffen tot de macht 2,5 iets waar de meeste dokters niet handig in zijn. Gelukkig heeft Nick Hale een calculator gemaakt, die u hier vindt. Ik vul mijn waarden meteen in. Mijn nieuwe BMI is 24,73! Ik ben niet te zwaar! Gewoon een kwestie van een goede verhouding tussen spiermassa en vet. Wist ik allang. Gauw aan mijn vrouw laten zien.