Blogs & columns
Blog

Het brein van Dick Swaab

6 reacties

Het brein is het meest complexe verschijnsel in de ons bekende kosmos. Dick Swaab schreef er twee zeer lezenswaardige boeken over, die een schat aan informatie bevatten over het functioneren van onze hersenen.

Er is de nodige kritiek op Swaab vanwege zijn deterministische visie. In zijn ogen brengt het functionerende brein beleving en gedrag voort. De vrije wil is een illusie. Er is niet iemand die de baas is over de hersenen. Niemand die het brein bespeelt. Het speelt uit zichzelf. Er is geen hersenist, het brein is een hersenola. Dat gaat tegen onze intuïtie in, maar er is wel meer waar wat tegen onze intuïtie ingaat. Sommige mensen doen wat geringschattend over Swaab. Hij heeft geen diepgang en hij snapt niks van filosofie. Die kritiek deel ik niet. Hij neemt een helder materialistisch standpunt in ten aanzien van het stof-geestprobleem. Hij ondersteunt dat met veel argumenten. En hij schuwt niet de daaruit voortvloeiende conclusie, dat de vrije wil een zinsbegoocheling is. Waar die illusie voor nodig is en waartoe ons (zelf-) bewustzijn überhaupt dient heeft hij volgens mij niet helemaal uitgelegd, maar misschien heb ik iets gemist.

Het lukt ook Swaab moeilijk niet mee te gaan in de illusie dat er wel een ik is. Zijn eerste boek heet immers Wij zijn ons brein. Toch betoogde hij dat er geen ik is die het brein bestuurt. Er is geen breinbaas. Dat is een verdedigbaar standpunt, maar dan moet hij zeggen: Wij zijn breinen.  Er is immers geen eigenaar van dat brein. Maar er is eigenlijk ook geen wij. Maar ja, Breinen zijn breinen verkoopt niet natuurlijk.

Swaab volgend zou ik moeten zeggen: Het brein Dick Swaab heeft een boek geschreven. Dat komt zo. Toen het brein vader Swaab het brein moeder Swaab ontmoette leidde dat in die breinen tot een hormonale verstoring, verliefdheid genoemd. Dat trad op omdat de genen die deze breinen hebben voortgebracht zich willen verspreiden. Maar verliefdheid is geen voldoende voorwaarde voor verspreiding van de genen. Daarvoor zijn ook ingewikkelde, enigszins tegennatuurlijke handelingen nodig. Om breinen daartoe over te halen gaat het uitvoeren ervan samen met afgifte van veel dopamine in de genotskern. Dat wordt ervaren als prettig (door wie eigenlijk?).

Voor wie het spoor bijster raakt: we hebben het over seks. Omdat het brein Dick Swaab dit blog misschien wel leest  en het gaat over zijn ouderbreinen zal ik niet in details treden. Dat ligt voor een kindbrein nogal gevoelig. Na negen maanden werd het nieuwe brein geboren. Er zaten ook armpjes en beentjes aan, zodat het brein naar gunstige plekken kon gaan en kon wegrennen van nare plekken. Maar voor het zover was moest het breintje nog lang verzorgd worden, best veel werk. Gelukkig was er bij de geboorte in het lichaam van het brein moeder Swaab veel oxytocine vrijgekomen. Daardoor ging dat moederbrein zich hechten aan dat kleine breintje.

De breinen vader en moeder Swaab noemden het nieuwe brein Dick. Brein Dick was in aanleg al goed bedraad en groeide op in een liefhebbende omgeving. Dat maakte het brein nog beter. Toen het groot was leerde het veel over zijn eigen functioneren. Daarover schreef dat brein dus die twee boeken. Toen het brein Oosterhoff die boeken las, bracht dat in dat brein allerlei chemische en elektrische reacties teweeg, die zich presenteerden als de volgende ervaring:

Het is evident dat ons gedrag en beleving zeer nauw samenhangen met het brein. Toch ga ik niet mee in de conclusie van Swaab dat er geen entiteit is die boven de stof uitgaat. Maar ik weet niet hoe ik een vrije wil kan combineren met een door natuurwetten gedetermineerd heelal. Ik had een beetje hoop dat er ruimte zat in de kwantummechanica en de fundamentele onzekerheid van Heisenberg, maar in een artikel dat ik lang niet kon volgen las ik dat dat ijdele hoop is. Nu klamp ik me vast aan het bewustzijn. Dat is er zeker, en zonder dat bewustzijn kon je niet eens spreken of weten van materie. Dus een geestelijke wereld is er in elk geval. Misschien is de rést wel een illusie.

Ik vind het maar goddeloos wat het brein Dick Swaab naar voren brengt en dat zal dat brein helemaal met me eens zijn. Straks beweert brein Swaab ook nog dat we van de apen afstammen. Het moet niet gekker worden.

Vrije wil en bewustzijn: Het laatste woord erover is vast nog niet gezegd.

1. ‘We zijn ons brein’ en ‘Ons creatieve brein’.

hersenen depressie
  • Menno Oosterhoff

    Menno Oosterhoff is (kinder- en jeugd)psychiater eninitiatiefnemer van www.ocdnet.nl en www.ocdcafe.nl. Hij maakt de podcast ‘God zegene de greep’ over de dwangstoornis. Daarover gaat ook zijn boek ‘Vals alarm´ waarin ook zijn eigen dwangstoornis aan de orde komt. Zijn boek ‘Ik zie anders niks aan je’ gaat over psychische aandoeningen in het algemeen.  

Op dit artikel reageren inloggen
Reacties
  • Menno Oosterhoff

    psychiater, THESINGE Nederland

    Leuk. ! Schriftelijke cursus lezen.
    If my brain would be so simple I could understand it I would be so simple I couldn't

  • George Westermann

    kinder- en jeugdpsychiater-psychotherapeut, Sittard-Heerlen

    Het brein doorgronden met het brein. Net zo ondoenlijk als schriftelijk leren lezen. Maar wel weer een leuke blog natuurlijk!

  • Menno Oosterhoff

    psychiater, THESINGE Nederland

    Beste Henk. Mooie reactie. Het is van alle tijden om te denken dat we nu weten hoe het zit. En we weten ook dat er altijd weer nuancering e=of herziening nodig was. Mensen willen wel waarheid , maar ook zekerheid. Twijfel is niet prettig uit te staan....

  • Henk van der Pol

    psychiater, Heerenveen

    Het eeuwenoude lichaam-geestvraagstuk revisited.
    Opvallend hoeveel mensen het menen te doorgronden. Schwaab uiteraard, maar ook Keppel Hesselink blijkbaar, die als vanzelfsprekend stelt dat 'het ik en de vrije wil immers gewoon emergente epifenomenen... van een complex neuronaal netwerk (zijn)'
    Immers gewoon.. case closed.
    De twijfel van collega Oosterhof is mij liever, waarbij ik hem in deze blog zie zwalken van het onderschrijven van Schwaab, via een verlangen naar 'een entiteit die boven de stof uitgaat' naar een mild ironisch geformuleerde vermaning aan Schwaab's adres.
    Interessant dat Oosterhof nog de optie naar voren brengt van het primaat van het bewustzijn. Want inderdaad, bewustzijn is het enige waar we echt zeker van zijn. Ik ben dus ik ben. Dat primaat van het bewustzijn onderschrijven is natuurlijk vloeken in de wetenschappelijke kerk, maar waar is het leuker om te vloeken dan in de kerk?
    Lichaam-geest, al jaren de belofte vanuit neurowetenschap en (neuro)filosofie dat de oplossing vlakbij is. Nog even wat meer onderzoek en dan weten we het!
    Het lichaam-geestvraagstuk: wie zegt dat 'ie het snapt heeft het niet begrepen.

  • W van den berg

    Huisarts, Rijswijk

    Als homo sapiens sapiens durf ik nog verder te gaan: we zijn ons lichaam, en dat is zo mogelijk nog complexer dan het brein. Overigens ben ik van mening dat een licht persisterend foramen ovale een doseersysteem van onze evolutie is om monoaminefeedb...ack naar het brein af te stemmen op de hoeveelheid larven in de bloedbaan die weer gerelateerd zijn aan de hoeveelheid monoamineproducerende bacterien in de darm, en nog een puntje van aandacht: ik meen dat vooral dopamine naar de ncl accumbens gaat bij het proces naar "de daad" toe maar kan ik mishebben

  • jan keppel hesselink

    arts-pijnbehandelaar, bosch en duin

    Het blijft erg moeilijk voor de op zingeving gerichte mens om te beseffen dat veel van onze geliefkoosde onderwerpen, zoals vrije wil en 'ik' en de vragen die daarbij gesteld worden onzinnig zijn. Vragen naar 'vrije wil' en 'wat is de zin van het lev...en' zijn nonsense vragen, vragen die niet op deze wijze gesteld kunnen worden. De grote fysioloog professor Jan Verheijen, die onlangs ver in 90 overleden is, zei op collega altijd, dat iedereen 'waarom' vragen stelt. Maar dat dat kinderlijk is en wetenschappelijk zinloos. Je kan alleen de vraag stellen 'waardoor' (causaliteit) en 'waartoe' (finaliteit). Iedereen had zijn colleges daarover moeten volgen. Dan zouden bovenstaande reacties niet meer voorkomen.
    Het 'ik' en de 'vrije wil' zijn immers gewoon emergente epifenomenen van een complex neuronaal netwerk. Een kip heeft daar geen last van. Het zijn weliswaar nieuwe eifenomenen, maar het toedichten van 'dingigheid' aan het 'ik' en aan onze 'vrije wil' is totale nonsense. In die zin is Schwaab boek 1 en 2 een mooi fundament om op te houden met spreken in metaforische en metafysische beelden. Dat is leuk bij de theevisite, maar heeft niets met wetenschap te maken.
    Maar ja, de mens vindt zichzelf heel wat, en blijft dus over nonsense zoals 'ik' en 'vrije wil' spreken. Ondanks de boeken van Schwaab. Helaas.

 

Cookies op Medisch Contact

Medisch Contact vraagt u om cookies te accepteren voor optimale werking van de site, kwaliteitsverbetering door geanonimiseerde analyse van het gebruik van de site en het tonen van relevante advertenties, video’s en andere multimediale inhoud. Meer informatie vindt u in onze privacy- en cookieverklaring.