Heldhaftig, vastberaden en barmhartig

Medisch leiderschap is een hot issue. Het wordt omarmd door velen, en het lijkt te gaan over iets dat ons artsen is afgenomen of ontglipt. Is dat zo?

Elke poging om medisch leiderschap precies te definiëren zal mislukken, omdat er zoveel vormen en uitingen zijn. Alles kan een rol spelen: persoonlijke eigenschappen, ambitie en capaciteiten, specialisme, je positie in de zorg, of je individuele zorg biedt of in de public health werkt, of je al dan niet initiatief toont en beleidsmatig denkt.
De huisarts die initiatief neemt om kwetsbare ouderen in zijn praktijk op te sporen, en met ondersteunend personeel een plan uitzet om hen te monitoren, toont medisch leiderschap. De jeugdarts die met haar collega’s hun leidinggevende ervan tracht te overtuigen dat jeugdartsen nauw betrokken moeten zijn bij de medische zorg voor jeugdigen in de wijk, en daar goede argumenten voor aandraagt, toont leiderschap. Dat geldt ook voor de arts die de tijd neemt om met ernstig zieke patiënten af te wegen of verdere interventies nog wel zin hebben en wat de alternatieven zijn. De specialist-opleider in het ziekenhuis die aiossen actief aanzet tot persoonlijke reflectie en effectieve communicatie in het dagelijkse werk op de afdeling, toont leiderschap. De bestuurder van een wetenschappelijke vereniging, die zich inzet voor kwaliteitsverbetering via richtlijnen, onderzoek en opleiding, ook, evenals de arts die een ziekenhuis of GGD leidt. 

Het is lastig om te bepalen of ons dergelijk leiderschap is afgenomen, of dat we er zelf niet goed voor gezorgd hebben. De managers hebben het niet allemáál gestolen, want leiderschap is maar zeer ten dele management. Zijn het dan de verzekeraars die, zittend op de stoel van de dokter, ons het leiderschap onmogelijk hebben gemaakt? De minister, die alles in akkoorden vast wil spijkeren? Ondergraven de ACM en de NZa ons leiderschap?
Dat alles is een beetje waar, maar we hebben het er zelf ook naar gemaakt. Niet wij allemaal, maar voor wie de schoen past: we hebben voor ons laten onderhandelen door onze koepels, en niet genoeg op het vinkentouw gezeten. We staan niet op onze professionele strepen tegenover onze leidinggevenden. We hebben het onderwijs laten versloffen, want onderzoek was belangrijker. We zijn te lang in de diagnostiek- en behandelmodus gebleven, terwijl patiënten en samenleving daar vaak niet mee geholpen zijn. We hebben het gesprek met de patiënt verwaarloosd en de dialoog met de samenleving aan anderen overgelaten. We hebben niet goed samengewerkt en niet goed gedelegeerd. We klagen over administratieve lasten maar doen er niets aan. We werken met hart en ziel, maar soms onvoldoende met verstand en beleid. Wat te doen? Vooruit: kritisch bij onszelf onderzoeken óf we leider kunnen en willen zijn, zo ja waarin dan, en wat daarvoor nodig is. Vervolgens moeten we professionals durven zijn die doen wat onze maatschappelijke verantwoordelijkheid van ons vraagt. Ieder op zijn eigen wijze, in zijn eigen werk, in zijn eigen niche. Heldhaftig hoeft niet, wel vastberaden, en altijd barmhartig.