Groene vingers en tabak

In zijn dossier las ik dat een patiënt actief had meegedaan aan het Groene Vingers Project. Ik las het een paar keer. Het stond er zonder toelichting en alsof het een hele gewone term was: het Groene Vingers Project. Op de afdeling zag ik de voorlopige resultaten, een paar kleine plantjes in kleine bakjes op de vensterbank, met bij elk bakje de naam van een patiënt. Het waren geen eetbare plantjes, begreep ik, en ook geen rookbare. De niet te determineren plantjes, in het verkeerde seizoen gezaaid – hoewel dat achter glas niet zoveel moest uitmaken – verpieterden voor ze tot bloei waren gekomen. Als het doel was geweest om de patiënten voor iets te laten zorgen, zoals een jonge enthousiaste psycholoog me vertelde, dan was dat doel niet behaald. Het was ook wel een hoog gegrepen doel, voor een plantje dat je niet eens op je eigen cel mocht zetten. Alleen het zaad van de klaproos had een patiënt echt enthousiast gemaakt en dat was dan ook direct weggegooid, hoewel het natuurlijk gewone Papaver rhoeas (grote klaproos) of Papaver atlanticum (donzige klaproos) was geweest en niet de beruchte en beroemde, opium bevattende, Papaver somniferum.

Hoe groot zou de motivatie zijn als er nicotineplantjes konden worden gezaaid?

Het zijn mooie plantjes, de tabaksplantjes, met kleine rose bloemetjes. De nicotine uit de plant is effectief tegen parasieten. Dat weten kwekers, die de tabaksplant zaaien om andere planten in hun perceel te beschermen, en dat weten meerkoeten, die peuken in hun nest verwerken. De thuiskweek met het doel tabak uit de bladeren te verkrijgen is mogelijk, maar vraagt een langdurig proces met kweekbakjes en de opbrengst is gering. Dat rokers met thuiskweek in hun eigen behoefte kunnen voorzien, zoals sommige sites suggereren, lijkt dan ook nauwelijks reëel. Maar in de gevangenis wordt met andere maten gemeten. 

Tijd is er in de gevangenis volop. En waar patiënten fruit proberen te laten gisten voor een paar druppels alcohol en haarlak of aanstekers proberen achter te houden voor een paar snuiven, is ook de geringe opbrengst van een plantje geen bezwaar.

Het is verheugend hoe in enkele tientallen jaren de houding ten opzichte van roken is veranderd. Ik herinner me nog goed de doorrookte patiëntenvergaderingen, waarna ik ook als niet-roker de geur van sigaretten in haar en kleren meedroeg of de huisbezoeken met een sociaalpsychiatrisch verpleegkundige die gewend was samen met de patiënt te roken. En van langer terug: een oude psychiater die patiënten een sigaar gaf als ze hun depot kwamen halen. In de ggz is inmiddels een richtlijn in de maak om instellingen geheel rookvrij te maken, waarbij de positie van de patiënten die gedwongen zijn opgenomen (en die ook niet voor een rookpauze naar buiten kunnen gaan) wel ingewikkeld is.

In het penitentiair psychiatrisch centrum is de vrijheid van een patiënt nog veel verder en meestal langduriger beperkt. Er wordt gevangenen van alles ontnomen: drugs, alcohol, toegang tot internet, contacten, maar roken (in de eigen cel en op de luchtplaats) is toegestaan. Bijna alle gevangenen roken en veel conflicten ontstaan omdat mannen het geld niet hebben om steeds duurder wordende shag te kopen en binnen de muren niet meer de mogelijkheid hebben om te jatten.

Donderdagmiddag, de wekelijkse levering van de winkel komt. Er wordt alarm geslagen. Voordat je weet voor wie, kun je al weten wat er aan de hand is. Iemand heeft geen tabak geleverd gekregen en slaat erop.  

Disclosure: ik heb nooit gerookt en ben me als psychiater natuurlijk ook zeer bewust van de somatische gezondheidstoestand van patiënten. Toch zijn er momenten dat ik met enige weemoed denk aan die oude psychiater op de depotpoli en dat ik voor me zie hoe het Groene Vingers Project gekleurd zou worden door de rose bloemetjes van de Nicotiana tabacum.