Flexibiliteit is geen eenrichtingsverkeer

Politiek Den Haag heeft de mond vol van het toekomstbestendig maken van de zorg. Het gaat over preventie, verdere concentratie en investeren in technologie. Allemaal prachtig en waar. Maar we vergeten de mensen die we het allerhardst nodig hebben. We stevenen namelijk af op een massaal tekort van een groep die collectief overbelast en overwerkt is de afgelopen twee jaar. En als kers op de taart weinig tot geen zeggenschap heeft. Ik heb het hier over verpleegkundigen en verzorgenden. Over onze mensen in de frontlinie van de zorg.

Cijfers over dit tekort aan verpleegkundigen en verzorgenden variëren van 80 tot 140 duizend in de komende tien jaar. Laat dat even op u inwerken. Drie keer de Amsterdam Arena. Dat is het tekort dus. En zonder verpleegkundigen en verzorgenden zijn wij als dokters ridder te voet. Ik kan geen enkele zwaargewonde patiënt opereren zonder adequate ondersteuning op de eerste hulp, een instrumenterende en een omloop op de operatiekamer, de verpleegkundige knowhow op de intensive care, liefdevolle zorg op de afdeling en betrokken verpleegkundigen in de revalidatiecentra. En nu ben ik waarschijnlijk nog de helft vergeten.

Ik heb niet het idee dat de omvang en ernst van dit probleem duidelijk is in Den Haag. Volgens de beleidsbepalers is het namelijk vrij eenvoudig op te lossen. Het toverwoord is flexibiliteit. Flexibiliteit in de definitie van beleidsbepalers houdt in dat zij werknemers flexibel kunnen inzetten en desgewenst kunnen laten opdraven op een willekeurige afdeling op een willekeurig moment ongeacht de aandoening van de patiënt of noodzakelijke skills van de verpleegkundige. Iets met een bed dat overal een bed is.

Flexibiliteit is een fraai begrip als het twee kanten opwerkt. Maar dat is nu niet het geval. Verpleegkundigen of operatieassistenten die 20 uur willen werken? Kan niet qua rooster. Structureel een uur eerder naar huis om een kind op te halen? Onmogelijk want kennelijk niet te organiseren. Dagopvang die om half 7 ’s ochtends opengaat? Lukt niet. Carrièreplanning? Dat is slechts voorbehouden aan dokters. Flexibiliteit is dus eenrichtingsverkeer. Verpleegkundigen en verzorgenden dienen vooral flexibel te zijn.

Helaas vergeten we met elkaar ook dat flexibiliteit een prijs heeft. Als je een flexibele tak te vaak buigt, breekt hij op een keer. Circa een derde van de verpleegkundigen overweegt om uit het vak te stappen waarbij 40 procent daadwerkelijk binnen twee jaar van baan verwisselt en een kwart hiervan (10% van het totaal dus) de zorg verlaat. Dit verloop onder verpleegkundigen in Nederlandse ziekenhuizen is eerder regel dan uitzondering. De conclusie is dus dat we een schreeuwend tekort hebben en de mensen die we nog overhebben, op zoek gaan naar de in Den Haag zo bekende ‘functie elders’.

Ook zijn verpleegkundigen ondervertegenwoordigd in bestuurlijke organen met invloed. Er staat één verpleegkundige in de top 100 van Skipper van meest invloedrijke mensen in de zorg. Invloed hebben verpleegkundigen dus niet. Of in ieder geval veel te weinig. Het meest basale onderdeel van de oplossing van dit probleem is verpleegkundigen zelf vragen wat ze nodig hebben om hun vak op een goede manier te kunnen uitoefenen. Maar dat doen we nooit. We praten het liefst over verpleegkundigen. Niet met ze.

Zorg gaat over mensen. Verpleegkundigen en verzorgenden in dit geval. Het wordt tijd dat we luisteren naar en zeggenschap geven aan onze mensen in de frontlinie. Ze vertrouwen en vertrouwen geven. Als we dat niet snel in gaan zien, zijn we op termijn reddeloos verloren. Dáár zouden de discussies, debatten en Kamervragen in Den Haag eens over moeten gaan.