Door de mazen van het net

‘Geef me een goede slaapzak’, vroeg hij. En misschien was dat inderdaad het beste hulpaanbod dat we hem hadden kunnen doen toen hij plotseling vrijkwam. Niemand van ons behandelteam was nog zo naïef om te menen dat het bevechten van bureaucratische barrières meer succesvol zou kunnen zijn dan Don Quichottes strijd tegen de windmolens ooit was geweest, maar we probeerden wel opnieuw en tegen beter weten in, te zoeken naar de mazen in het systeem. Hij was, zonder zich zelfs maar bewust te zijn van netten en wetten om hem heen, door Europa gereisd. Zonder richting, zonder doel, zonder ergens contacten te leggen of contacten met zijn familie te onderhouden, gewoon zoals mensen met schizofrenie soms zomaar zwerven.

De grimassen die hij maakte, zijn ongewassen lichaamsgeur en de manier waarop hij zich schichtig voortbewoog en oogcontact meed, moeten op voorbijgangers een vreemde indruk hebben gemaakt, maar mensen zoals hij, die alle symptomen van schizofrenie vertonen maar niemand tot last zijn, kunnen lang rondzwerven zonder dat iemand zich met hen bemoeit.

Hij vocht niet met mensen, hij maakte geen brand en hij liep niet op straat te schreeuwen en daarmee bleef hij maanden uit beeld van de ggz en de politie, hoewel later bleek dat hij toch eens ergens op een politiebureau door een crisisdienst was gezien en weer heengezonden.

Er zit een zekere rechtsongelijkheid in dat mensen die agressief zijn of overlast geven gemakkelijker de benodigde zorg voor hun schizofrenie krijgen dan mensen die in alle stilte psychotisch zijn. Dat hij uiteindelijk wel werd opgenomen, zij het niet in een psychiatrische kliniek maar in de gevangenis, was vanwege een van de meest suffe delicten waarvoor iemand kon worden vastgezet: het niet betalen van diverse bekeuringen. Hij had die gekregen wegens reizen zonder geldig vervoersbewijs, het niet opvolgen van aanwijzingen van agenten en plassen in het openbaar. Wie rondzwerft doet dat zelden enkel lopend, maar neemt vaak de trein of tram. Wie een hoofd vol stemmen heeft, hoort lang niet altijd goed wat een ander tegen hem zegt. En wie dakloos is in een periode van lockdown heeft weinig andere plekken om te plassen dan de straat. Goed beschouwd werd hij dus vastgezet vanwege zijn ziekte. Dat bood ook kansen. Vaak biedt detentie mogelijkheden om iemand die, vaak onwetend, door de mazen van de hulpverlening weet te zwemmen toch een behandeling te kunnen bieden. Dat zijn de leukste kanten van ons werk: iemand die vaak min of meer toevallig in detentie is terechtgekomen voor zijn psychose behandelen en als hij vrijkomt verwijzen naar de ggz.

Hij moet ooit ergens eerder zijn behandeld, want hij nam de voorgeschreven medicatie zonder aarzeling. Met de antipsychotische medicatie nam het grimassen trekken af en was het mogelijk om kort met hem te praten, zonder dat hij wegliep of een niet te volgen antwoord gaf. Over zijn voorgeschiedenis wilde hij niets vertellen.

Na zijn korte detentie zou hij worden uitgezet, had de IND ons laten weten en wij dachten dat dat ook werkelijk zou gebeuren. We zouden hem een medische overdracht meegeven en de marechaussee, die zijn terugkeer zou begeleiden, laten weten dat hij in zijn land naar een kliniek moest worden gebracht. Maar natuurlijk bleek de werkelijkheid anders: hij was gewoon een EU-burger, die bovendien geen ernstig delict had gepleegd en hij was vrij om zich door Europa te bewegen. Dat hij zijn identiteitsbewijs was kwijtgeraakt, was daarbij wel een complicerende factor. Zelfs aanmelding bij de nachtopvang bleek op het ontbreken van een ID-kaart stuk te lopen. Hoewel je natuurlijk kon hopen dat als hij op een kille februarinacht voor de deur zou staan, iemand hem toch zou binnenlaten. Maar hij wilde helemaal niet naar een nachtopvang. Hij wilde ‘to Paris’, en vanwege de nog koude nachten, zeker op kille perrons, met een warme slaapzak. 

Een crisismaatregel – om hem acuut te kunnen opnemen in de ggz en voor verdere teloorgang te behoeden – vereiste een meer pragmatische dan principiële insteek. Voor het gevaar op de langere termijn is immers niet de crisismaatregel, maar de zorgmachtiging ontworpen. Het organiseren van een zorgmachtiging vraagt echter tijd, waarin de patiënt niet uit beeld mag verdwijnen, maar aanwezig moet zijn als de psychiater en later ook de rechter hem komt beoordelen. Dat is bij een zwervende man natuurlijk een bureaucratisch lachertje. Een crisismaatregel, waarmee de zorg buiten de gevangenismuren wel van start zou kunnen gaan, kreeg hij echter om principiële redenen niet. En dus ging hij de poort weer uit zoals hij was binnengekomen: zonder doel en zonder spullen. Een collega realiseerde zich dat hij nog een warme slaapzak over had, maar die lag thuis.