Blogs & columns
Blog

De pest van het causale denken

2 reacties

Gisteren sprak ik een collega-chirurg uit Toronto. Hij had geen verpleegkundigen en chirurgen meer op de ok want die hadden allemaal covid. Ook de patiënten op zijn overvolle wachtlijst hadden covid. De tent stond leeg. In Amerika zijn er nu een miljoen infecties per dag. De dam is doorgebroken. Alle maatregelen – anderhalve meter, mondkapjes, teststraten, lockdowns en quarantaines – ten spijt. Uiteindelijk is deze plaag niemands schuld. Het is er gewoon. Het heeft geen emoties, geen doel. Toch legt het moeiteloos bloot wat kwetsbaar is in onze maatschappij. De zorg, het onderwijs, alle problemen die we nu zien waren er al maar nu in extreme forma. Misschien is het juist wel een zegen want onze problemen zijn nu zichtbaar en we kunnen er niet meer omheen.

Daarnaast weet het virus nog een zwak punt van ons brein te raken: onze verslaving aan het causale denken. Stel, je hebt hoofdpijn en neemt een paracetamolletje en dat ‘helpt’. Je conclusie zal zijn dat de paracetamol de oplossing was. Weinigen zullen bedenken dat de kans ook aanzienlijk is dat de pijn vanzelf was weggegaan zonder pil. Maar nee, event één is het nemen van deze pil, event twee is het verdwijnen van de hoofdpijn. Dus zegt ons brein: het helpt! Ons brein legt continu relaties tussen gebeurtenissen zelfs als er geen relatie is. Gooi een offer op het vuur en morgen komt de zon weer op. Zie, het werkt! Je slaat een kruisje en je maakt een doelpunt. Top!

Het tegengaan van deze neiging is een onderdeel van wat we noemen ‘de academische ontwikkeling’ en van groot belang voor onze maatschappij zolang we het kritisch en analytisch denken tenminste hoog in het vaandel hebben staan. Wat betreft de pandemie hebben we van deze neiging verloren en continu niet-bewezen relaties gelegd. Alsof we met het virus aan tafel zaten. ‘Een snufje mondkap, 1900 horecazaken dicht en drie weekjes lockdown: hou jij je dan weer even koest?’

Maar als we ons handelen zouden beschouwen als een netjes opgezette, wetenschappelijke studie dan hebben we voor geen enkele genomen maatregel een controlearm gehanteerd. We weten dus helemaal niet of onze maatregelen (de interventiegroep) wel een beter resultaat hebben opgeleverd dan de controlegroep (niets doen). Nu zullen sommigen interventies vast een beetje hebben geholpen, maar hoeveel, hoelang en wat was er gebeurd als we het niet gedaan hadden, dát zullen het nooit weten. We doen maar wat. Dat is in deze situatie natuurlijk heel begrijpelijk maar het is essentieel dat we dit feit onderkennen. Dat betekent dus ook dat we mensen die daar vragen bij hebben niet plots in het ‘tegen-’ of het ‘voor-’kamp moeten plaatsen.

Mijn inziens – zeg ik met alle voorzichtigheid – is het meest waarschijnlijke dat we de afgelopen twee jaar dammetjes hebben gebouwd. Dammetjes om het virus elke keer even tegen te houden. U kent het wel van de vakantie. Ook deze zomer maakte ik met mijn kinderen in een grote beek een mooie dam met stenen en we wisten het water voor een tijdje tegen te houden en we konden in het koude bad. Maar uiteindelijk kon onze dam de krachten niet meer weerstaan en brak door. Al het water kwam tegelijkertijd naar beneden. Dat gaat de komende weken ook gebeuren en geef toe, ergens lucht het ook wel op. Ons causale denken heeft in deze pandemie tot nu toe namelijk een hoop teleurstellingen opgeleverd. Het idee, dat deze tsunami straks niet meer is tegen te houden, versterkt misschien de acceptatie dat we gewoon weer moeten leren doorleven. Uiteindelijk bepaalt dit virus de regels, niet wij.

Op dit artikel reageren inloggen
Reacties
  • E.M. Huisman

    Arts , Den Haag

    Mooie column weer, ofwel correlatie of causaal verband ?

    Hier kun je zien (https://tylervigen.com/spurious-correlations) dat het aantal films waar Nicholas Cage in optreedt al jarenlang correleert met het aantal verdronken mensen door een val in... het zwembad. Je kunt er ook zelf op zoek gaan naar correlaties. Hierna word je ongetwijfeld wat voorzichter in het benoemen van oorzaak en gevolg.

  • H. van der Pol

    psychiater, Heerenveen

    Who'll stop the rain?
    En misschien (misschien, misschien) hebben de dammetjes voor een klein beetje oponthoud gezorgd maar wel heel zeker hebben ze enorme schade aangericht

    [Reactie gewijzigd door op 14-01-2022 15:47]

 

Cookies op Medisch Contact

Medisch Contact vraagt u om cookies te accepteren voor optimale werking van de site, kwaliteitsverbetering door geanonimiseerde analyse van het gebruik van de site en het tonen van relevante advertenties, video’s en andere multimediale inhoud. Meer informatie vindt u in onze privacy- en cookieverklaring.