Chemo en mediteren: overrompelend

Ik was nooit goed in mediteren. Op zich nogal merkwaardig, want al sinds de eerste fMRI-studies verschenen over de plasticiteit van de hersenen bij meditatie was ik geïntrigeerd. Ik las over veranderingen in hersenstructuren als amygdala en insula, en over minder pijn, angst en ander menselijk getob. Ondertussen is er sprake van een heuse zuidwesterstorm in meditatieonderzoek.

De boodschap is bestendig en krijgt steeds meer kleurnuances: iemand die mediteert voelt zich beter en presteert beter. Of het nu gaat om uitdagende zaken als een olympische wedstrijd of een PhD/aios-traject, aandoeningen als burn-out en depressie, alledaagse school- en werkprestaties of slaap.

‘Het is me te zweverig’, zuchtte een kennis onlangs. Ze kampt met een burn-out en had van verschillende kanten het advies gekregen om eens meditatieoefeningen te proberen. Dit is een groot misverstand. Meditatie is geen vage vreemde hobby. Het is pure fysiologie, en van alle eeuwen, alle streken en alle gezindten. In het westen zijn we wel veel meditatief gedrag kwijtgeraakt, waardoor we de kunst nu moeten afkijken van andere culturen.

Mediteren is ook nog eens supermakkelijk. Het is er in alle soorten en maten. Je kunt je aandacht richten op ademhaling, pijn, emoties of cognities zoals bij mindfulness, gebruikmaken van een mantra of compassievolle woorden, van rozenkrans, breiwerk of yoga, van geluiden en zelfs lawaai (ga bijvoorbeeld eens midden op een kruispunt zitten). Je kunt gaan chanten, reciteren of verdorde bloempjes van de campanula portenschlagiana knippen, je ogen dichthouden of juist open, erbij zitten, liggen, staan of lopen. En natuurlijk kun je ook gewoon lange afstanden gaan wandelen.

Toch, ondanks alle literatuur en laagdrempeligheid, kon ik me er nooit toe zetten. Letterlijk zelfs, ik had veel moeite om het besluit ‘en nu ga ik tien minuten zitten’ daadwerkelijk uit te voeren. De belofte van een dikkere insula anterior klinkt blijkbaar niet zodanig wervend dat ik daar tienduizend uur van mijn leven aan zou willen besteden. Maar de noodzaak ontbrak ook, zoals dat gaat bij de drukke moderne mens. Ik was gezond en actief, ging zonder noemenswaardige issues door het leven.

Totdat ik ziek werd en te horen kreeg dat ik dood zou gaan. En zelfs toen duurde het nog anderhalf jaar. Tijdens die milde zomer was mijn leven volledig tot stilstand gekomen, de dagen bestonden uit weinig meer dan dobberen in een palliatief badje van hormoontherapie en karrevrachten diclofenac en paracetamol. Op een ochtend zakte ik door mijn rechterbeen. Uitzaaiingen in het bekken roerden zich, het moment was aangebroken om nieuwe palliatieve stappen te overwegen. ‘Wil je nog wel behandeld worden?’, vroeg de oncoloog.

Als vanzelf ging ik zitten. Met de benen gekruist en de ogen gericht op een rozenblaadje telde ik mijn uitademing. De eerste keer was nog een beetje onwennig, maar op dag twee voelde ik een ongewone helderheid en rust over me komen. Ineens floepte Het Grote Inzicht door mijn hersenschors: ik had één kans, dit was ‘m, het meest ongenadige behandelscenario. En met een gigarisico: als de behandelingen niet zouden aanslaan, dan had ik mezelf een harde duw richting miserabel einde gegeven. Maar elke dag telde ik twintig minuten lang mijn ademhaling: de ontspanning en het grote vertrouwen bleven. Tot ik weken later mijn eerste infuus kreeg.

Ongelukkigerwijs bleek het chemopakket de uitknop van mijn hersenen te kunnen bedienen. Weg wilskracht. Daarom schreef ik, toen ik even boven zeil was, op een briefje wat ik zoal kon doen om de dag door te komen. Mediteren, bijvoorbeeld. Mijn getormenteerde lichaam en hoofd protesteerden steeds vurig tegen mijn besluit om ‘te gaan zitten’. Maar als het lukte was de uitwerking overrompelend. Tien minuten lichte concentratie met ademhalingsoefeningen was al voldoende om mij minder beroerd te laten voelen. Ik had minder pijn in mijn botten, voelde me minder vaag in mijn hoofd, was minder misselijk, had meer kleur op mijn wangen. Hier was ik niet op voorbereid, dit stond niet in de literatuur. De drie soorten anti-emetica konden terug naar de apotheek.

Tegenwoordig gaat het best goed met me. Dat weet ik, want ik mediteer minder. De keren dat ik me er toch toe weet te zetten, doet het me veel goed. Zij het natuurlijk minder overrompelend.