De achterlijke godsdienst
4 reactiesZiektepreventie en religie gaan niet vanzelf samen. Denk aan de kindervaccinatie die door ouders uit de Biblebelt wordt afgewezen. Als je een ziekte krijgt is dat de wil van God. Of aan de rooms-katholieke kerk die officieel nog steeds tegen condoomgebruik is. En dat niet wegens gebleken ineffectiviteit als hiv-prophylacticum of contraceptivum. Waarop is deze roomse afwijzing gebaseerd?
Ik citeer uit de encycliek Humanae Vitae (1968) van paus Paulus VI. ‘Alleen wanneer deze beide wezenlijke aspecten, namelijk de eenwording en de voortplanting, bewaard blijven, behoudt de huwelijksdaad ten volle haar zin van wederzijdse en echte liefde en haar gerichtheid op de zeer verheven roeping van de mens tot het ouderschap.’ Verderop: ‘Is evenzo te verwerpen elke handeling die zich, hetzij voorafgaande aan de huwelijksgemeenschap, hetzij tijdens de voltrekking ervan, hetzij bij het verloop van haar natuurlijke gevolgen, het verhinderen van de voortplanting ten doel zou stellen (…) Want al kan het (...) soms geoorloofd zijn een geringer moreel kwaad toe te laten om een groter kwaad te vermijden of om een hoger goed te bevorderen, nooit is het echter geoorloofd (...) het kwade te doen, opdat het goede daaruit zou volgen.’
Deze pauselijke moraal steunt op een deontologische ofwel plichtenethiek. Wat voortvloeit uit de van Godswege gegeven orde mag nooit worden geschonden. Onvruchtbaarmaking mag nimmer worden beoogd. Wel mag men onvruchtbaarheid op de koop toe nemen als men iets anders beoogt: ‘De Kerk acht (...) het gebruik van (...) middelen die voor de genezing van de ziekten ... noodzakelijk zijn volstrekt niet ongeoorloofd, zelfs niet wanneer (...) deze tot verhindering van de voortplanting zullen leiden, mits deze verhindering (...) maar niet rechtstreeks wordt beoogd.’
Deze pauselijke switch van plichten- naar gevolgenethiek biedt een bruikbare escape om het condoom onder omstandigheden toe te laten. Zo zei Benedictus XVI in 2010 tegen een Duitse journalist: ‘De kerk staat condooms in sommige gevallen toe, vooral als het de kans op hiv-besmetting verkleint, bijvoorbeeld bij mannelijke prostituees.’ Benedictus kon dat zeggen zonder aan de principes van Humanae Vitae te tornen. Zijn opvolger Franciscus ging nog een stap verder. In 2015, op reis door drie Afrikaanse landen, zei hij dat het gebruik van condooms toegestaan zou moeten worden als we daarmee de verspreiding van aids kunnen tegengaan. 'Genezen is een plicht!' Maar eerst zouden honger, watergebrek en armoede moeten worden aangepakt. Over anticonceptie sprak Franciscus niet.
Natuurlijk is het condoom niet de complete oplossing voor de hiv-epidemie. Het condoom garandeert ook geen 100 procent anticonceptie. Een enkel spermatozoön vindt zijn weg door de moleculaire doolhof van gevulkaniseerde latex. En als u bedenkt dat het hiv-virusdeeltje 450 maal kleiner is dan die zaadcel, dan is duidelijk dat het condoom evenmin 100 procent garant kan staan voor hiv-preventie. Er is meer nodig. Dat is het afgelopen decennium in een aantal Afrikaanse landen dan ook wel gebleken. Senegal (94% moslim) spant hierbij de kroon met zijn succesvolle antihiv-campagne. Overheid en imams sloten een akkoord: de overheid promootte het condoomgebruik, de imams bepleitten de huwelijkstrouw. De hiv-prevalentie bleef steken op 1,4 procent: voor Afrikaanse begrippen uitzonderlijk laag.
Hoe denkt men trouwens binnen de islam over anticonceptie en hiv-preventie? De islam kent geen paus die ex cathedra spreekt. De plichten van de moslim zijn door Allah aan Mohammed geopenbaard en opgetekend in de Koran. Daarover is een permanente discussie gaande op islamonline.net. De schaapsherder die in de zevende eeuw een condoom van schapendarm fabriceerde om de omvang van zijn kinderschaar binnen zijn polygame huwelijk binnen de perken te houden werd niet gezien als een zondaar. De islam ziet seks niet uitsluitend als een middel tot voortplanting, maar ook als bron van geluk van de huwelijkspartners. Daarom staat de islam binnen het huwelijk anticonceptie toe.
Seks buiten het huwelijk is een verwerpelijke zonde. De moslim die daartoe vervalt moet een condoom gebruiken om groter onheil te voorkomen. De schriftgeleerden steunen overheidscampagnes voor condoomgebruik, óók ter preventie van hiv-besmetting. Tegelijk pleiten zij voor seksuele verantwoordelijkheid van individuele gelovigen.
Religies lopen decennia, zo niet eeuwen achter op de medische en maatschappelijke ontwikkelingen. Zo beschouwd is elke godsdienst achterlijk. Als het op condoomgebruik aankomt loopt de roomse kerk nog het meest achter. Het is ook niet niks: hoe vertaal je al die 'nieuwigheden' in gedragsregels voor je gelovigen, in de wil van God? Op islamonline.net gaan gelovigen en schriftgeleerden hierover met elkaar in debat. Het debat is de motor van de achterlijke godsdienst.
Rozemarijn Hessels
coassistent, Enschede
In de hoop een prikkelende column te lezen over de genoemde onderwerpen, begon ik de column te lezen. Wat ik lees, vind ik ronduit een teleurstelling. U vergelijkt appels met peren: noemt zaken die slechts voor het katholicisme gelden ipv christendom...breed en vergelijkt dit vervolgens met de islam, zegt dat in de islam seks wordt gezien als iets waarvan binnen het huwelijk wel genoten mag worden en daarbij ook voorbehoedsmiddelen toegepast mogen worden, terwijl dit voor het christendom op dezelfde manier geldt.
Wat u aanhaalt in de laatste alinea is tevens een grote illusie die getuigt van erg weinig kennis van zaken. Bovendien onderbouwt u dit argument niet eens! Daarnaast zegt u, ik citeer "het debat is de motor van de achterlijke godsdienst". Ik vraag me af of dit nu puur cynisch bedoeld is of dat er toch een kern van waarheid in zit. In het laatste geval is dit puur het bashen van religie zonder dat u daarvoor redelijke argumenten aandraagt of getuigenis geeft van enige achtergrondkennis. En trouwens, is het debat niet juist een goede broedplek voor alle redelijke en onderbouwde besluiten die genomen worden? Dit is voor religie niet anders.
Wat ik eigenlijk wil zeggen: wanneer u uw mening omtrent zo'n onderwerp het www op wilt slingeren, dient u zich te verzekeren van adequate kennis, levert u fatsoenlijk onderbouwde stellingen aan die bron zijn voor debat en vergelijkt u geen appels met peren. Een academisch debat op niveau, zoiets.
Hanneke Kouwenberg
Nucleair geneeskundige, P/a Doetinchem
Er is een verschil tussen religie (waarin het Latijnse ligare zit, wat zoveel betekent als 'verbinden') en dogmatiek. Religie hoeft geen godsdienst te zijn, dogmatiek evenmin, en volgens mij wordt juist in deze column het verschil tussen beide uitgel...egd. Dat dat aanleiding geeft om mensen die steun vinden aan een Godsbeeld (wat in het kader van de Terror Management Theory ronduit rationeel te noemen is) te bespotten vind ik kleinzielig. Aanhangers van een zuiver materialistisch wereldbeeld zullen moeten erkennen dat zingeving binnen dat wereldbeeld onmogelijk is - de boeken van Houellebecq zijn niet voor niets zo deprimerend. Ook Alain de Botton pleit daarom voor religie. En ook voor mij geldt: ik leef liever met een (niet-wettisch) geloof, al spiegel ik mezelf dan wat voor, dan met het rechtlijnige superioriteitsgevoel van iemand die terecht stelt dat middels de moderne wetenschap God niet "aangetoond" kan worden (en dus "onzin" is) maar in een kille wereld leeft van louter moleculen en vectoren, zonder zin, relevantie of doel.
Wijsheid is immers meer dan weten, het is het recht doen aan de feiten in het licht van de beleving.
GJ Bonte
Neuroloog, Dalfsen
@Algra: Ik kende dit niet, maar in een woord: Prachtig!
dolf algra
arts, MC blogger, rotterdam
Over de functie van God en godsdienst. Randy Newman verwoordde het zo in de God Song - even googlen want je moet eigenlijk horen vanwege zijn stem en het pianospel
Cain slew Abel, Seth knew not why
For if the children of Israel were to multiply
Why... must any of the children die?
So he asked the Lord
And the Lord said:
Man means nothing, he means less to me
Than the lowliest cactus flower
Or the humblest Yucca tree
He chases round this desert
'Cause he thinks that's where I'll be
That's why I love mankind
I recoil in horror from the foulness of thee
From the squalor and the filth and the misery
How we laugh up here in heaven at the prayers you offer me
That's why I love mankind
The Christians and the Jews were having a jamboree
The Buddhists and the Hindus joined on satellite TV
They picked their four greatest priests
And they began to speak
They said, "Lord, a plague is on the world
Lord, no man is free
The temples that we built to you
Have tumbled into the sea
Lord, if you won't take care of us
Won't you please, please let us be?"
And the Lord said
And the Lord said
I burn down your cities-how blind you must be
I take from you your children and you say how blessed are we
You all must be crazy to put your faith in me
That's why I love mankind
You really need me
That's why I love mankind