Laatste nieuws
Wetenschap

Zwanger in coronatijd: wat zijn de risico’s?

Plaats een reactie
Getty
Getty

Heeft de covid-19-pandemie de zorg voor zwangere vrouwen beïnvloed? En zo ja, hoe? Arts-onderzoekers beantwoorden hier vijf vragen over.

Heeft de zorg voor patiënten met covid-19 een negatieve invloed gehad op de zorg voor zwangere vrouwen?

Als je op de voornaamste uitkomsten van een studie zojuist verschenen in The Lancet Global Health afgaat, moet het antwoord ‘ja’ zijn. Maar dan gaat het vooral om de zorg in lage- en middeninkomenslanden. In het reviewartikel zijn de gegevens van veertig onderzoeken in zeventien landen geanalyseerd: ruim 6 miljoen zwangerschappen. Alle geïncludeerde onderzoeken vergeleken zwangerschapsuitkomsten tijdens en vóór de pandemie. Onderzoeksleider en hoogleraar verloskunde Asma Khalil (St. George’s University, Londen) laat in een mail weten dat het uitdrukkelijk de bedoeling was het indirecte effect van de pandemie te onderzoeken. ‘We hebben daarom onderzoeken die gericht waren op de uitkomsten van zwangere vrouwen met covid-19 uitgesloten.’

Uit de analyses blijkt dat de kans op doodgeboorte tijdens de pandemie over het algemeen is toegenomen. Vroeggeboorte nam af in landen met een hoog inkomen. In Nederland is inmiddels een onderzoek gestart naar de oorzaak van dit verschijnsel.

Slechts twee geïncludeerde onderzoeken verzamelden gegevens over de impact van de pandemie op de moedersterfte: één uit India en één uit Mexico. Daaruit blijkt dat het risico op maternale sterfte met meer dan een derde was verhoogd. Maar deze bevinding werd nogal gedomineerd door de studie uit Mexico. Sowieso valt er wel wat aan te merken op de methodologie van het onderzoek, vindt perinatoloog-gynaecoloog dr. Liesbeth van Leeuwen (Amsterdam UMC). Ze wijst erop dat volgens het artikel het aantal buitenbaarmoederlijke zwangerschappen verzesvoudigde tijdens de pandemie en dat om tot die slotsom te komen een periode van een maand met veel buitenbaarmoederlijke zwangerschappen werd vergeleken met dezelfde maand van een jaar eerder. Dat kan ook een toevallige, statistische uitschieter zijn geweest.

Duidelijk is wel dat níét de beperkende maatregelen zoals lockdowns aan de basis lagen van de gevonden nadelige effecten, maar de druk op de gezondheidszorgstelsels door de zorg voor covid-19-patiënten.

‘In Nederland is de zwangerschapszorg niet afgeschaald’, zegt Van Leeuwen. ‘We hebben niemand ontmoedigd om naar de poli te komen. In de eerste golf hebben we wel de intervallen tussen de consulten iets verlengd. Er zijn ook wat minder consulten geweest, maar in golf twee en de huidige golf is het beeld weer normaal.’ Gynaecoloog prof. dr. Christianne de Groot (Amsterdam UMC) voegt daaraan toe: ‘We wachten nu op de landelijke data. We hebben al wel gekeken naar gegevens van de umc’s en de twee centra waar te vroeg geboren kinderen worden opgevangen – Zwolle en Veldhoven. We hebben niet het idee dat we hier meer maternale sterfte hebben dan voor de pandemie.’  

Wat weten we over de directe invloed van covid-19 op zwangerschap en partus?

Vooropstaat: een ernstig verloop van covid-19 bij vrouwen in de vruchtbare leeftijdsfase komt zelden voor. Maar lopen zwangeren covid-19 op, dan hebben ze ongeveer twee keer zoveel kans om te worden opgenomen op de intensive care als niet-zwangere leeftijdsgenoten. Dit geldt vooral in de tweede helft van de zwangerschap.

Asma Khalil en Liesbeth van Leeuwen zijn beiden coauteur van een regelmatige geüpdatete (de meest recente is van half maart) systematische review annex meta-analyse in The BMJ, waarin de directe effecten van covid-19 op zwangerschap en partus in beeld worden gebracht. Inmiddels zijn 192 studies geïncludeerd. Samengevat blijken risicofactoren voor ernstige covid-19 tijdens de zwangerschap een mix van bekende en specifieke factoren, zoals: hogere leeftijd van de moeder, hoge BMI, niet-blanke etniciteit, reeds bestaande comorbiditeit, en zwangerschapspecifieke aandoeningen zoals zwangerschapsdiabetes en pre-eclampsie. Zwangere vrouwen met covid-19 hebben meer kans op (iatrogene) vroeggeboorte en hun pasgeborenen worden vaker op een neonatale afdeling opgenomen.     

Van begin af aan is covid-19 bij zwangerschap ook geregistreerd in het Nederlandse datasysteem Nethoss, en het beeld dat daaruit valt op te maken is congruent met deze bevindingen, aldus Van Leeuwen. ‘Het lastige is dat in het begin van de pandemie mensen zich niet goed konden laten testen, dus mogelijk dat het effect nog wat wordt verdund doordat er toch meer vrouwen waren met een milder beloop die toen onder de radar zijn gebleven.’

Het is overigens geen verrassing dat respiratoire virussen een bedreiging vormen voor zwangere vrouwen. Naarmate de baarmoeder groeit, duwt deze tegen het middenrif, waardoor de longcapaciteit afneemt en de zuurstoftoevoer tussen moeder en foetus wordt belast. Bovendien zet de zwangerschap het immuunsysteem in een lagere stand om de baby niet te schaden. Dat maakt vrouwen vatbaarder voor complicaties door infectie. Het influenzavirus is een goed voorbeeld: zwangere vrouwen met griep lopen een iets hoger risico op ziekenhuisopname dan vrouwen die niet zwanger zijn.

Dat op een gegeven ogenblik wel is opgeroepen niet zwanger te worden tijdens deze pandemie, begrijpt hoogleraar Christianne de Groot ‘vanuit het perspectief van de intensivisten’. ‘Maar wij hebben steeds gevonden dat het veilig is. Daarom hebben we ook alle ivf-behandelingen gewoon laten doorgaan.’

Hoe zit het met verticale en horizontale transmissie van het virus van moeder op kind?

Onderzoek naar monsters van de placenta, de navelstreng en het bloed van moeders en zuigelingen laat zien dat SARS-CoV-2 waarschijnlijk zeer zelden van moeder op foetus overgaat. Dat is ook verklaarbaar, zegt Van Leeuwen: ‘Het virus zit vooral in de longen. Het moet eerst in het bloed terechtkomen wil het over de placenta naar de baby komen.’ Horizontale transmissie is een ander verhaal. ‘Niet voor niets adviseert de Nederlandse Vereniging voor Kindergeneeskunde moeders met covid-19 een mondkapje te dragen als ze hun kind voeden.’  

Kunnen zwangere vrouwen zich laten vaccineren tegen covid-19?

‘In Nederland’, brengt Van Leeuwen in herinnering, ‘volgen we het Britse beleid: vaccinatie alleen aanbieden aan zwangere vrouwen met een hoog risico op een ernstig beloop en aan vrouwen die beroepsmatig meer kans lopen om besmet te raken’. Helaas zijn er nauwelijks data over effectiviteit en veiligheid van vaccinatie bij zwangere vrouwen. De Groot vindt het een gemiste kans dat deze groep nog altijd van allerlei trials wordt uitgesloten, dus ook van de covid-19-vaccintrials. Inmiddels is Pfizer wel begonnen met een onderzoek onder zwangere vrouwen.

Van Leeuwen meent dat louter op theoretische gronden geen ernstige bijwerkingen te verwachten zijn. ‘Maar de combinatie vaccinatie en zwangerschap ligt gevoelig. Ik bedoel: we zijn net begonnen met kinkhoestvaccinatie waaraan ongeveer de helft van de vrouwen meedoet. Je wil die deelname niet in gevaar brengen door onverwachte bijwerkingen van een ander vaccin.’

Of immuniteit van moeder op kind wordt overgedragen is nog niet zeker, maar er is enig anekdotisch bewijs dat dit het geval is, en dat is ook niet onverwacht. ‘Sterker, dat is immers wat je beoogt met bijvoorbeeld de kinkhoestvaccinatie’, aldus Van Leeuwen: ‘Alleen: bij baby’s verloopt covid-19 uiterst mild, bij kinkhoest is dat juist het tegendeel. Je wilt dus in het eerste geval vooral de moeder beschermen.’

De Groot wijst erop dat in borstvoeding tien maanden nadat de moeder een SARS-CoV-2-infectie heeft doorgemaakt nog antistoffen aantoonbaar kunnen zijn. ‘Ook langs deze weg krijgt het kind dus bescherming. We gaan nu onderzoeken hoe zwangere vrouwen reageren na vaccinatie en wat ze qua bescherming doorgeven aan het kind.’

Wat is het beleid bij zwangere vrouwen met long covid?

Bedrijfsarts Marnix Oosterink meldt de volgende casus. ‘Ik zag een vrouw van 35 jaar. Ze is nu voor de derde keer zwanger. In september kreeg ze covid-19. Ze herstelde weliswaar, maar kampt met chronische klachten. Ze is in staat om 15-20 minuten activiteiten uit te voeren, maar daarna is ze sympathisch/vegetatief totaal overprikkeld, en erg moe. Bij geringe inspanning is haar hartritme verdubbeld ten opzichte van rust. Ze heeft uren nodig om hiervan te herstellen. Als bedrijfsarts kijk ik naar de balans in energiebelasting en belastbaarheid. Beide eerdere bevallingen vonden thuis plaats, maar de vraag is of dat wel verantwoord is, gegeven haar huidige conditie.’ Helaas, zo laat obstetrist Asma Khalil weten, zijn er momenteel geen robuuste data over de invloed van long covid op zwangerschap en partus. Ook Liesbeth van Leeuwen kent geen data en heeft soortgelijke gevallen ook nog niet bij de hand gehad. ‘Het probleem is ook dat over het chronische beeld na covid-19 het laatste woord nog niet is gezegd. We hebben best wel een aantal heel zieke zwangere vrouwen gehad op de ic, die er toch goed doorgekomen zijn, en geen chronische klachten hebben ontwikkeld. Christianne de Groot: ‘Als haar saturatie goed is en blijft, zou je de wens van een zwangere vrouw met long covid om thuis te bevallen kunnen laten prevaleren. Maar als ze saturatiedalingen doormaakt, heeft dat uiteraard een negatieve invloed op het kind en kan ze beter in het ziekenhuis bevallen.’

Bronnen

www.nvog.nl/wp-content/uploads/2021/03/standpunt-COVID-19-en-zwangerschap-en-bevalling-versie-19-maart-2021-definitief.pdf

www.nvog.nl/actueel/registratie-van-covid-19-positieve-zwangeren-in-nethoss/

https://www.nvog.nl/actueel/standpunt-vaccinatie-tegen-covid-19-rondom-zwangerschap-en-kraambed-2/

www.bmj.com/content/370/bmj.m3320

Updates:www.bmj.com/content/370/bmj.m3320/related#datasupp

https://doi.org/10.1016/S2214-109X(21)00079-6

https://doi.org/10.1016/S2214-109X(21)00098-X

https://doi.org/10.1038/d41586-021-00578-y

lees ook

Wetenschap zwangerschap
  • Henk Maassen

    Henk Maassen is journalist bij Medisch Contact, met speciale belangstelling voor psychiatrie en neurowetenschappen, sociale geneeskunde en economie van de gezondheidszorg.  

Op dit artikel reageren inloggen
Reacties
  • Er zijn nog geen reacties
 

Cookies op Medisch Contact

Medisch Contact vraagt u om cookies te accepteren voor optimale werking van de site, kwaliteitsverbetering door geanonimiseerde analyse van het gebruik van de site en het tonen van relevante advertenties, video’s en andere multimediale inhoud. Meer informatie vindt u in onze privacy- en cookieverklaring.