Warmte en kou helpen bij de behandeling van kanker en hartinfarcten

Artsen gebruiken zowel warmte als kou om behandelingen te ondersteunen. Zo maakt hyperthermie radio- of chemotherapie bij kankerpatiënten effectiever, en herstellen patiënten met behulp van hypothermie beter van een hartinfarct.

Hans Crezee (onderzoeker bij het Amsterdam UMC) en Mohamed el Farissi (promovendus bij het Catharina ziekenhuis) vertellen op het achtste internationale symposium over temperatuurmanagement in de kliniek over de laatste stand van zaken binnen hun vakgebied.

Hyperthermie bij kanker

‘Bij hyperthermie verhogen we de temperatuur van de tumor tot 41 á 43 graden’, vertelt Crezee. ‘Deze temperatuur is niet schadelijk voor gezond weefsel, maar wel voor kankercellen – zeker als zij een zuurstoftekort hebben.’ Dat maakt het interessant om hyperthermie als aanvulling op bijvoorbeeld chemotherapie te gebruiken.

De chemotherapie bereikt volgens Crezee vooral de tumorcellen die goed van zuurstof zijn voorzien, bijvoorbeeld door nabijheid van bloedvaten, terwijl hyperthermie de overige cellen aanpakt. Bovendien zorgt de lokale warmte ervoor dat er meer bloed – en dus ook meer chemotherapie – bij de tumor komt.

Om ervoor te zorgen dat het effect van de hyperthermie optimaal is, vindt de behandeling plaats direct voor of na, of gelijktijdig met radio- of chemotherapie. Behandelaren stellen dan antennes in om het tumorgebied te verwarmen met onschadelijke elektromagnetische straling. ‘Bij oppervlakkige tumoren – van maximaal een paar centimeter diep – gebruiken we straling die alleen in de eerste paar centimeter weefsel worden geabsorbeerd. Bij meer inwendige tumoren plaatsen we antennes rondom de patiënt, en komt de straling bijeen op de plek van de tumor.’ Om de opwarming te monitoren gebruiken behandelaren temperatuurprobes. ‘Die plaatsen we op of net onder de huid, of brengen we in via bestaande lichaamsopeningen, zoals het rectum of de urineweg.’

Uitdagingen

Hyperthermie is volgens Crezee in principe geschikt voor alle kankersoorten, maar vooral van meerwaarde bij agressieve en terugkerende tumoren. Meerdere Nederlandse ziekenhuizen maken gebruik van de techniek. Wel zijn er nog enkele uitdagingen te overwinnen. ‘We hebben bijvoorbeeld nog geen goede manier om hersentumoren te verwarmen, omdat gezonde hersencellen ook gevoelig zijn voor warmte. Daar werken we nu aan.’

Daarnaast werken onderzoekers volgens Crezee momenteel aan een nieuwe manier om chemotherapie toe te dienen, via liposoombolletjes. ‘De bolletjes met chemotherapie zullen alleen opengaan als de temperatuur een bepaald niveau bereikt. Door de locatie van de tumor op te warmen, komt de chemotherapie lokaal in en bij de tumor terecht, terwijl de rest van het lichaam gespaard blijft.’ Hiernaar lopen momenteel klinische trials.

Hypothermie bij hartinfarct

El Farissi doet onderzoek naar hypothermie bij patiënten met een hartinfarct. ‘Bij patiënten met een hartinfarct ligt de focus in eerste instantie op het openen van de afgesloten kransslagader en het plaatsen van een stent om de hartspier weer van bloed en zuurstof te voorzien. Het acute gevaar lijkt dan geweken, maar een hartinfarct heeft ook invloed op de conditie van patiënten op de lange termijn.’ Zo komen sommige patiënten in een rolstoel terecht. Of worden zij keer op keer opgenomen in het ziekenhuis vanwege hartfalen.

Dat komt volgens El Farissi doordat een deel van de schade die patiënten opdoen vanwege een hartinfarct, wordt veroorzaakt door de ontstekingsreactie die na het infarct en de dotterbehandeling op gang komt. ‘Door lokaal op de plaats van het infarct te koelen, hopen we de ontstekingsreactie te remmen en een deel van de schade te voorkomen. Hiervoor wordt tijdens de dotterbehandeling, voor en na het openen van de afgesloten kransslagader, koude infuusvloeistof toegediend om zo direct het bedreigde gebied af te koelen.’ De streeftemperatuur is hierbij 33 graden.

Koelingskracht

Snelheid is bij het koelen van belang. ‘Koelen nadat de ontstekingsreactie is gestart, levert weinig gezondheidswinst op.’ In samenwerking met onderzoekers van TU Eindhoven hebben El Farissi en collega’s een nieuwe koeltechniek ontwikkeld. ‘Hierdoor zijn we in staat om het hart snel te koelen. Dit lukt ons nu in 104 seconden.’

Het effect van de behandeling is al aangetoond in diermodellen; daar voorkomt het volgens El Farissi 50 procent van de schade. ‘Inmiddels hebben we ook aangetoond dat het veilig is voor mensen. In een lopend onderzoek onder 200 patiënten onderzoeken we nu wat het effect van deze nieuwe methode is bij patiënten met een acuut hartinfarct.’