Prinsjesdag 2022

In de Rijksbegroting zet het kabinet in op een betere mentale weerbaarheid en verbetering van hulp aan mentaal kwetsbare jongeren, schrijft de Nederlandse Vereniging voor Psychiatrie (NVvP) op haar website. Voorzitter Niels Mulder: ‘Graag ondersteun ik de opmerking in de begroting dat het belangrijk is meer aandacht te hebben voor het mentale welzijn van jongeren en jongvolwassenen. De problemen in de jeugdhulp illustreren de noodzaak van intersectorale afstemming en samenwerking. Als NVvP voegen we daaraan toe dat (jeugd)ggz en psychiatrie daarin niet ondergesneeuwd mogen raken.’

Daarnaast betreurt de vereniging het dat de koning in zijn troonrede ‘geen specifieke aandacht voor het belang van een mentaal gezond Nederland’ had. Ook stipt de NVvP het Integraal Zorgakkoord (IZA) aan en de kritische kanttekeningen die de vereniging eerder bij het akkoord plaatste: ‘Bij de doorontwikkeling van het IZA zal de NVvP deze punten van zorg meenemen.'

In het Integraal Zorgakkoord (IZA) staat volgens NVAB-voorzitter Boyd Thijssens een mooie zinsnede: ‘Samenwerken aan gezonde zorg’. Veelbetekenend, want de zorg staat onder druk, het ziekteverzuim onder zorgprofessionals is hoog. Daar ziet hij een rol voor zijn beroepsgroep die onvoldoende wordt opgepakt. Thijssens: ‘We weten dat in ons vak lang niet elke zorgvraag een medische oplossing kent. Voor zieke zorgwerknemers geldt dat ook. De bedrijfsarts kijkt naar de hele context van de zieke werknemer, maar wordt nog veel te vaak reactief ingezet. Met andere woorden als de problemen er al zijn. Wij zeggen: betrek bedrijfsartsen voortijdig, dus om te voorkomen dat het tot verzuim in de zorg komt.’

Verder merkt hij op dat de begroting van SZW rept van de instelling van een commissie die de opdracht krijgt om te bekijken welke veranderingen nodig zijn in het stelsel van ziekte en arbeidsongeschiktheid. ‘Wij hebben daar veel hoop op gevestigd. Op dit moment wordt de precieze opdracht geformuleerd. Wij vinden dat die opdracht breed moet zijn, want zoals het stelsel nu functioneert is het niet langer houdbaar. De urgentie is dus groot en er moet liefst binnen deze kabinetsperiode nog een advies komen.’

Nog een punt van aandacht: het voornemen dat alle zzp’ers een arbeidsongeschiktheidsverzekering krijgen, moet ook betekenen dat ze moeten kunnen rekenen op bedrijfsgeneeskundige bijstand. ‘Alle werkenden hebben recht op onze zorg. Gelukkig zie je dat een aantal verzekeraars dat inmiddels ook aanbiedt. Onze zorg kan immers een preventieve werking hebben en de verzuimduur verkorten.’

Voer een maatschappelijke discussie over welke zorg in de toekomst nog kan worden geboden. Dat is volgens voorzitter Suzanne Booij van de Landelijke Vereniging van Artsen in Dienstverband (LAD) nodig met het oog op de lange termijn.

Booij constateert dat het kabinet dit jaar vooral oog heeft voor de korte termijn, met de focus op koopkracht. Maar de LAD-voorzitter roept het kabinet op niet te lang te wachten met de concrete invulling van het streven naar meer passende zorg. Ze wijst erop dat de problemen in de zorg niet allemaal op te lossen zijn met nog efficiëntere organisatie van de zorg of digitalisering.

Volgens Booij is ‘de tijd meer dan rijp om een maatschappelijke discussie te voeren over de vraag welke zorg we in de toekomst kunnen blijven leveren, zodat ons zorgstelsel goed, toegankelijk en betaalbaar blijft’. ‘Dat vraagt om moeilijke en ik denk soms ook pijnlijke keuzes. Maar hoe langer we die keuzes uitstellen, hoe nijpender de situatie wordt voor zowel patiënten als zorgprofessionals.’ Booij benadrukt daarbij het belangrijk te vinden dat ‘zorgprofessionals worden betrokken bij de keuzes die in de toekomst worden gemaakt’. Als dat niet gebeurt, gaat dat ten koste van hun werkplezier terwijl iedereen in de zorg nodig is, aldus Booij.

Het ministerie van OCW schrijft in de begroting dat het onder andere wil investeren in een betere aansluiting op de arbeidsmarkt voor studenten van het hoger onderwijs. ‘Het is cruciaal dat er meer extramurale stages komen voor een betere aansluiting op de arbeidsmarkt, want we zien steeds meer een scheefgroei tussen de voorkeuren van de geneeskundestudenten en de arbeidsmarkt, zoals de tekorten in de extramurale zorg.’ Dat zegt Pim den Boon, geneeskundestudent en voorzitter van belangenvereniging De Geneeskundestudent (DG).

Daarnaast valt het DG volgens Den Boon op dat het ministerie geld beschikbaar stelt voor gelijke kansen voor alle studenten. ‘Ook binnen de geneeskundestudie is diversiteit onder de artsenpopulatie een belangrijk onderwerp. Daarom hoopt DG dat het geld ook gebruikt kan worden om een diverse artsenpopulatie te krijgen, want dat leidt tot betere zorg.’

Dan is er nog de koopkrachtcompensatie. Den Boon geeft aan dat De Geneeskundestudent blij is dat er bij de basisbeursverhoging voor uitwonende studenten gecompenseerd wordt voor de afname in koopkracht, maar de vereniging vindt dat ook leenstelselstudenten voldoende gecompenseerd moeten worden.

Maatschappelijke problemen, zoals toegenomen armoede, inflatie, tweedeling in de samenleving, klimaatproblematiek en luchtvervuiling zijn ook van invloed op de zorgsector. Dat stelt FMS-voorzitter Peter Paul van Benthem in een reactie op de begroting. ‘De dokter ziet in de spreekkamer het effect op de patiënt van al die maatschappelijke problemen, maar kan die niet allemaal oplossen.’

Daarom zouden alle partijen en ministeries volgens Van Benthem moeten samenwerken om ons zorgstelsel toekomstbestendig te maken. ‘Wij vinden het belangrijk dat dokters hun professionele inbreng kunnen hebben aan alle tafels waar besloten wordt. Op die manier voorkomen wij samen met andere zorgprofessionals dat het alleen een bestuurdersakkoord is, waarbij de aansluiting met zorgprofessionals, die al het werk doen, wordt gemist.’

‘Er wordt weinig nieuw zorgbeleid aangekondigd’, stelt de Landelijke Huisartsen Vereniging in reactie op de miljoenennota. ‘Er wordt vooral verwezen naar het Integraal Zorgakkoord en akkoorden over andere zorgdomeinen, zoals preventie en ouderenzorg. We missen in de beleidsagenda een toelichting op de verbinding tussen die verschillende akkoorden, terwijl de huisarts bij vrijwel al die domeinen betrokken is en deze plannen wel degelijk aan elkaar zullen raken. In de VWS-begroting is de financiële groeiruimte voor de huisartsenzorg verwerkt die in het IZA is opgenomen.’

Daarnaast mist de LHV aandacht voor de huisartsenzorg en de eerste lijn in brede zin als het gaat om de pandemische paraatheid, die ‘een prominente plek heeft in dit beleidsplan’. ‘Er wordt geen beleid aangekondigd voor hoe de curatieve zorg overeind te houden, in het geval dat de coronapandemie weer opleeft of als er een nieuwe pandemie komt. Er wordt hoofdzakelijk gesproken over het versterken van de publieke gezondheid (zoals vaccineren en monitoring). Een belangrijke les uit de coronapandemie is dat het gros van de zorg voor coronapatiënten thuis – door huisarts en thuiszorg – wordt geleverd, dus is het een gemis dat dat geen aandacht krijgt in deze beleidsplannen voor 2023.’

Rob Kok, voorzitter van de NVVG vindt het positief dat het kabinet maatregelen neemt om armoede terug te dringen. ‘Als sociaal geneeskundigen weten we hoe ziekmakend sociale factoren als schulden en armoede kunnen zijn. Zou het kabinet daar niks aan doen, dan zouden wij als verzekeringsartsen daar op de langere termijn zeker de negatieve resultaten van zien.’ Dat het kabinet de arbeidsmarkt wil verbeteren, juicht hij ook toe: ‘Minder flex en meer vast is prima.’ Veel flexwerkers zitten aan de onderkant van de arbeidsmarkt en hebben daarom geen arbeidsongeschiktheidsverzekering. Ook dat wil het kabinet veranderen. De bedoeling is dat alle zzp’ers zo’n verzekering krijgen. Op zich een goede zaak vindt Kok, maar: ‘Gevolg is wel dat er een miljoen mensen bijkomt met zo’n verzekering. Allicht raakt een bepaald percentage daarvan (tijdelijk) arbeidsongeschikt. Dat betekent op den duur nog meer werk voor ons, terwijl er nu al een groot tekort is aan verzekeringsartsen.’

Al enige tijd bestaat het plan een commissie te benoemen die de opdracht krijgt om te bekijken of, en zo ja welke, fundamentele hervormingen nodig zijn om het stelsel van ziekte en arbeidsongeschiktheid duurzaam overeind te houden. De begroting van het ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid rept er ook nu weer van. Die commissie zou zich ook moeten buigen over een oplossing voor dat huidige tekort aan verzekeringsartsen. Kok: ‘Wij zijn benieuwd of wij alleen al door het aanpakken van de inefficiëntie die in al onze werkprocessen zit – “procesoptimalisatie” heet dat – tijd zouden kunnen winnen, en dus meer beoordelingen zouden kunnen doen. Bijvoorbeeld door de verzekeringsarts optimale administratieve ondersteuning te geven, of door in sommige gevallen taakdelegatie mogelijk te maken. Maar dat vraagt wel eerst om een gedegen analyse – helaas is daar nog nauwelijks een begin mee gemaakt.’

De miljoenennota benoemt nadrukkelijk dat de houdbaarheid van de ouderenzorg zwaar onder druk staat. Als er niets verandert zal er de komende jaren geen passende zorg meer kunnen worden geboden aan ouderen die dit nodig hebben. Verenso, de beroepsvereniging van specialisten ouderengeneeskunde, is teleurgesteld dat er bij het zoeken naar een oplossing geen oog is voor de regierol die de specialist ouderengeneeskunde kan vervullen bij kwetsbare ouderen in de eerste lijn.

Contracteermogelijkheden
De plannen van het kabinet leveren niet alleen teleurstelling op. Verenso is verheugd dat het Integraal Zorgakkoord (IZA) vermeldt dat er groei voor geriatrische revalidatiezorg (GRZ), geneeskundige zorg aan specifieke patiënten (GZSP) en eerstelijnsverblijf (ELV) komt in het macrokader. ‘We gaan ervan uit dat deze macrogroei zich zal vertalen in betere contracteermogelijkheden voor specialisten ouderengeneeskunde in de eerste lijn’, stelt voorzitter Jacqueline de Groot.

Verenso ziet dat de minister in de miljoenennota wederom bevestigt zich de komende periode in te zullen zetten voor een vast coschap ouderengeneeskunde binnen de opleiding geneeskunde. Een eerste gesprek hierover heeft reeds plaatsgevonden.

Uit de begroting van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap (OCW) blijkt dat als onderdeel van de koopkrachtmaatregelen de basisbeurs voor uitwonende studenten, die in 2023-2024 weer wordt ingevoerd, incidenteel verhoogd wordt met 165 euro per maand. Deze verhoging geldt voor de duur van één jaar en voor zowel mbo- als hoger onderwijs-studenten.

Stagediscriminatie
Daarnaast vindt OCW het tegengaan van stagediscriminatie in het mbo en hoger onderwijs een van de topprioriteiten. Ook geeft het ministerie aan te gaan investeren in hbo-opleidingen die opleiden voor de sectoren waar grote personeelstekorten zijn waaronder de gezondheidszorg.

Ook blijkt dat het ministerie van OCW in 2023 ongeveer 350 miljoen euro meer uittrekt voor onderzoek en wetenschapsbeleid dan in 2022.

Verder worden er in de begroting geen specifieke plannen voor de geneeskundeopleiding of het geneeskundig wetenschappelijk onderzoek vermeldt.

Na jaren de op één na grootste uitgavenpost van de rijksoverheid te zijn geweest, vormen de zorguitgaven komend jaar de grootste post in de miljoenennota. Dat verwacht het kabinet op basis van de begroting van volgend jaar.

De totale rijksuitgaven liggen naar verwachting in 2023 op 395 miljard euro, zo blijkt deze Prinsjesdag. De zorguitgaven komen volgend jaar naar verwachting op zo’n 103 miljard euro uit, dus ruim een kwart van het totaal. Ter vergelijking: vorig jaar werd er voor zorg nog 93 miljard euro in de miljoenennota voor zorg begroot. Voorheen was Sociale Zaken en Werkgelegenheid de grootste uitgavenpost.

Eigen risico
Het kabinet wil per 2025 een nieuw systeem doorvoeren van eigen betalingen per verrichting in de medisch-specialistische zorg, staat in de VWS-begroting. Tot en met 2025 blijft het eigen risico – zoals eerder afgesproken – bevroren op 385 euro. Een nieuw systeem moet ertoe leiden dat mensen niet na één behandeling hun volledige eigen risico volmaken.

De huisartsenopleiding krijgt volgend jaar twintig extra plekken, en in 2024 ook nog eens twintig extra. Met het oog op pandemische paraatheid zegt VWS-minister Ernst Kuipers daarnaast het aantal opleidingsplekken voor infectieziektebestrijdingsartsen (IZB-artsen) ‘structureel’ te willen verhogen. Vanaf 2023 moet daarnaast de Landelijke Functionaliteit Infectieziektenbestrijding (LFI) operationeel zijn, het overheidsorgaan dat bij pandemieën de coördinerende partij moet worden bijvoorbeeld voor monitoring van het pandemieverloop of de communicatie.

Coviduitgaven
Aan covid-19 heeft het rijk in 2021 uiteindelijk 8,5 miljard euro uitgegeven, en voor 2022 worden de uitgaven op ruim 6 miljard euro geraamd. Volgend jaar denkt het kabinet nog een kleine 3 miljard euro extra uit te geven aan covid-19.

Het kabinet verwacht een hogere opkomst voor het griepvaccin en heeft, om tekorten te voorkomen, extra vaccins ingekocht. Er is verder geld uitgetrokken om vanaf 2024 baby’s tegen het rotavirus te kunnen vaccineren. Het kabinet verwacht dat de zorgpremie voor volgend jaar met 11 euro per maand toeneemt tot 137 euro per maand gemiddeld.

Preventie
Volgens Kuipers zal het kabinet acties rond preventie ‘aanscherpen en aanvullen’ om doelen uit het Preventieakkoord te behalen. Daar is 90 miljoen euro voor ingeruimd. Verder zegt hij te willen inzetten op duurzame zorg, met ‘minder afval, minder CO2-uitstoot en meer hergebruik van materialen’.

Troonrede
In de troonrede, de langste die koning Willem-Alexander tot nu toe hield, stond hij slechts kort stil bij het onderwerp zorg. De koning wees op het belang van passende zorg om zorg voor iedereen beschikbaar en betaalbaar te houden. Hij noemde kort de versterking van eerstelijnszorg, preventie, en de voorbereiding op een mogelijk volgende pandemie.

De ministers Van Gennip (Sociale Zaken en Werkgelegenheid) en Schouten (Armoede, Participatie en Pensioenen) beloven dat de uitvoeringsorganisaties, zoals het UWV, meer maatwerk zullen leveren. Het kabinet maakt er de komende jaren zelfs 600 miljoen euro voor vrij. Tegelijkertijd constateren ze ook dat de instroom in de WiA, voor de afhandeling waarvan het UWV verantwoordelijk, zowel dit als volgend jaar hoog blijft en dat dit niet alleen wordt veroorzaakt door covid, maar ook door ‘administratieve effecten’. Het bekende tekort aan verzekeringsartsen is hier vooral debet aan: het duurt nu eenmaal enige tijd tot eenmaal opgebouwde achterstanden ingelopen zijn. Een deel van de mensen die alvast een WiA-uitkering kregen (als voorschot) blijkt daar na verzekeringsgeneeskundige beoordeling vervolgens toch geen recht op te hebben. Gevolg is dat daardoor de instroom hoger uitvalt dan wanneer iedereen wel binnen de wettelijke termijn beoordeeld zou zijn. Van een remedie rept de begroting niet.

Fundamentele hervormingen
Mede in dat licht is wel de aankondiging te zien van een commissie die de opdracht krijgt om te bekijken of, en zo ja, welke fundamentele hervormingen nodig zijn om het stelsel van ziekte en arbeidsongeschiktheid op de lange termijn ‘menselijk, eerlijk, uitvoerbaar en betaalbaar’ te houden. De exacte omschrijving van de opdracht is echter nog niet bekend. Het idee is wel dat de commissie enkele toekomstscenario’s presenteert die rekening houden met een aantal voornemens, zoals een arbeidsongeschiktheidsverzekering voor zelfstandigen, en een duurzame oplossing voor de huidige mismatch op het terrein van sociaal-medische beoordelingen.

De miljoenennota spreekt van passende en betaalbare zorg. Nodig, voor jong en oud, voor nu en in de toekomst, constateert Elise Buiting, voorzitter van KAMG. ‘Dat vraagt natuurlijk om meer inzet op preventie, samenwerking, aandacht voor de patiënt en ruimte voor iedereen die in de zorg werkt, zoals dat staat in de Miljoenennota 2023.’

‘Als artsen maatschappij + gezondheid zetten we in op passende populatiezorg met preventie, sociale innovatie en integrale zorg als pijlers. Er is behoefte aan meer helderheid, gelijkheid en sturing. Wij willen bijdragen aan de omslag van lobby voor deelbelangen naar een beweging die leidt tot échte integrale zorg voor álle Nederlanders. Daarom pleiten wij voor een Interdepartementaal Nationaal Plan Volksgezondheid, zegt Buiting: ‘Het is tijd om het anders te doen.’