‘Natuurlijke immuniteit beschermt waarschijnlijk nagenoeg niet tegen omikron’

Wiskundige modellen spelen al sinds het begin van de pandemie een belangrijke rol bij besluitvorming en het kiezen voor bepaalde coronamaatregelen. Maar hoe moet je die modellen interpreteren en waar moeten modelleurs allemaal rekening mee houden?

Ook de nieuwe lockdown, die het virus opnieuw moet afremmen, is bijna volledig gebaseerd op modelvoorspellingen, licht OMT-lid en arts-microbioloog Marc Bonten (UMC Utrecht) toe tijdens een KNAW-webinar over modelleren met onzekerheden en de opkomst van omikron. Met behulp van wiskundige modellen probeert men een idee te krijgen van hoeveel nieuwe besmettingen en ziekenhuisopnames er in een bepaalde periode zullen zijn, om zo tijdig te kunnen ingrijpen indien nodig. Deze voorspellingen kampen met onzekerheden, waardoor verschillende aannames nodig zijn. Zodra de werkelijkheid niet overeenkomt met de voorspellingen zijn het volgens Bonten niet de modellen die verkeerd zijn, maar bleken de aannames onjuist.

Geen gemiddelden

Het doen van juiste aannames kan ontzettend lastig zijn, weet hoogleraar infectieziekten en vaccinepidemiologie Michael Edelstein (Bar Ilan University, Israël). Je kunt bijvoorbeeld niet simpelweg een bepaalde vaccinatiegraad meenemen in de berekeningen, omdat het aantal gevaccineerde mensen niet evenredig over de populatie verdeeld is.

In Israël, waar ultraorthodoxe joden, Arabieren en seculiere joden grotendeels in afzonderlijke gemeenten wonen, zijnde verschillen tussen de populatiegroepen goed zichtbaar. En zijn de seculiere joden, gevolgd door Arabieren, het vaakst gevaccineerd. De verschillen tussen de vaccinatiegraad van de bevolkingsgroepen nemen bovendien toe naarmate je naar jongere groepen kijkt. Uit een andere nog lopende analyse van Edelstein blijkt dat gevaccineerde seculiere joodse ouders hun kinderen vaak ook laten vaccineren, terwijl er bij ultraorthodoxe joden en Arabieren geen duidelijk verband is tussen de vaccinatiestatus van ouders en hun kinderen. Het is lastig om al deze complexe onderlinge verschillen al op voorhand mee te nemen in analyses.

Omikron

Jacco Wallinga, hoofd van de afdeling Modellering van Infectieziekten van het RIVM en tevens hoogleraar modellering van infectieziekten bij het LUMC, vervolgt het webinar door te laten zien dat ze modellen constant moeten aanpassen. Er komen telkens nieuwe vragen bij, zoals: moeten we kinderen van 5 tot 11 jaar ook laten vaccineren? Daarnaast vinden er onverwachte gebeurtenissen plaats, zoals het ontstaan van nieuwe varianten. En verandert de bereidheid van de bevolking om zich aan bepaalde maatregelen te houden.

Telkens wanneer een nieuwe besmettelijkere variant opduikt, is die in korte tijd dominant. In Nederland volgde de alfavariant het ‘wildtype’ oftewel de Wuhan-variant op. Daarna werd delta dominant en naar verwachting zal omikron snel de meerderheid van de besmettingen veroorzaken. Met elk van deze varianten nam ook het reproductiegetal toe. Volgens Wallinga is op basis van de huidige cijfers de verwachting dat omikron 2,6 keer besmettelijker is dan delta. Wat dit precies betekent is nog lastig te zeggen, omdat nog onduidelijk is hoeveel mensen een booster zullen nemen, hoe ernstig een omikronbesmetting is, hoe effectief verschillende (combinaties van) vaccins blijken, en hoelang een opname in het ziekenhuis bij een omikronbesmetting duurt.

In het begin van de pandemie was het volgens Neil Ferguson, hoogleraar mathematische biologie (Imperial College London, UK), relatief makkelijk om de verspreiding van het coronavirus te voorspellen. Natuurlijke immuniteit, nieuwe varianten en vaccinatie maakten alles steeds complexer. Momenteel schat Ferguson dat het risico op herinfectie dankzij de komst van omikron vijf tot zes keer is toegenomen vergeleken met dit risico bij de deltavariant. Een eerdere besmetting gaf bij delta nog een bescherming van zo’n 85 procent, bij omikron beschermt een eerdere infectie volgens Ferguson nagenoeg niet: de schatting ligt ergens tussen de 0 en 20 procent. Toch is er ook positief nieuws: de kans om ernstig ziek te worden lijkt met de komst van omikron niet toegenomen.