Meer dan driehonderd kandidaat-vaccins tegen covid-19

Maar liefst 321 vaccins tegen SARS-CoV-2 zijn momenteel in ontwikkeling. Daarvan zijn er 33 in klinisch onderzoek; sommige zijn al in fase III. Meer dan 280 duizend deelnemers in 34 verschillende landen zullen voor al deze klinisch trials worden gerekruteerd, aldus Tung Thanh Le e.a. in een overzicht in Nature Reviews Drug Discovery.

Wetenschappers erkennen dat het een verspilling van middelen zou zijn om elk kandidaat-vaccin in klinisch onderzoek te doen. Maar het is wel essentieel een bonte selectie te onderzoeken. Bekend is immers dat vaccins soms slechts gedeeltelijke bescherming bieden of slecht werken in bepaalde leeftijdsgroepen. Verder kunnen hoge ontwikkel- en productiekosten sommige koplopers ongeschikt maken voor grootschalige inzet in lage-inkomenslanden. En last but not least: vaccins mislukken vaak. Afgelopen week nog werd onderzoek naar het veelbesproken vaccin van AstraZeneca en de universiteit van Oxford tijdelijk gestaakt omdat zich bij een van de deelnemers een mogelijk ernstige bijwerking had voorgedaan. Niet de eerste onderbreking overigens; al eerder werd bij een deelnemer multiple sclerose geconstateerd, maar dat bleek bij nadere inspectie geen bijwerking van het vaccin.

Virale vectorvaccins

De meerderheid van de vaccinkandidaten richt zich op het spike-eiwit en zijn varianten als het primaire antigeen. Een aantal vaccinkandidaten maakt gebruik van het virus zelf, in verzwakte of geïnactiveerde vorm. Maar er zijn ook virale vectorvaccins, waarbij een virus zoals het mazelenvirus of een adenovirus genetisch zodanig is gemanipuleerd dat het SARS-CoV-2-eiwitten in het lichaam kan produceren. Deze virussen zijn zelf verzwakt, zodat ze geen ziekte kunnen veroorzaken. Er zijn twee soorten: degenen die nog steeds kunnen repliceren in cellen en degenen die dat niet kunnen omdat sleutelgenen zijn uitgeschakeld. En er zijn DNA- en RNA-vaccins die genetische instructies bevatten voor een SARS-CoV-2-eiwit dat een immuunrespons oproept. Het nucleïnezuur wordt dan in menselijke cellen ingebracht, die vervolgens kopieën van het viruseiwit produceren; de meeste van deze vaccins coderen voor het spike-eiwit van het virus. Ten slotte is er nog een groep vaccins die coronavirus-eiwitten rechtstreeks in het lichaam injecteren. Fragmenten van eiwitten of eiwitomhulsels die de buitenste laag van het coronavirus nabootsen, kunnen ook worden gebruikt.

Chimpansee-adenovirus

Eind vorige maand waren wereldwijd bijna 3 miljard doses van het Oxford-AstraZeneca-vaccin – dat een chimpansee-adenovirus als vector gebruikt – in bestelling, meer dan van enig ander kandidaat-vaccin. Meer dan een derde van die doses is gekocht door Europese landen, Japan en de Verenigde Staten. De Europese Commissie heeft behalve met AstraZeneca inmiddels ook overeenkomsten gesloten met vijf andere producenten: BioNTech-Pfizer (RNA-vaccin), Sanofi en GlaxoSmithKline (antigeen gebaseerd op SARS-CoV-2 spike-eiwit), Janssen Vaccines, (gebaseerd op niet-replicerend adenovirus) CureVac (RNA-vaccin) en Moderna (RNA-vaccin).