Een eerdere coronaverkoudheid levert nu misschien bescherming op

Bestuderen van de T-celimmuniteit levert inzichten op die bepaalde aspecten van het ziektebeloop van covid-19 misschien kunnen verklaren. Het levert ook aanknopingspunten voor vaccinontwikkeling op.

Hoopvol nieuws: in een aanzienlijk aandeel van bloedstalen die ruim voor de covid-19-uitbraak zijn afgenomen, zijn T-cellen gevonden die reageren op SARS-CoV-2. Het blijkt uit onderzoek van Alba Griffoni e.a. dat in Cell verscheen. Zij gingen eerst na in hoeverre er SARS-CoV-2-specifieke CD8- en CD4-T-cellen circuleerden bij genezen covid-19-patiënten. Dat bleek bij respectievelijk 70 en 100 procent van de patiënten het geval. In bloedstalen die tussen 2015 en 2018 waren afgenomen, was er kruisreactiviteit bij 20 respectievelijk 50 procent.

Verrassend? Hoogleraar immunologie Debbie van Baarle (UMCU): ‘Aan de ene kant niet: we weten dat er verschillende coronavirussen circuleren, die meestal alleen verkoudheid veroorzaken. We weten ook dat T-celimmuniteit anders werkt dan afweer op basis van antilichamen. Antilichamen herkennen driedimensionale structuren die zich aan de buitenkant van een virus bevinden. Die antigenen zijn meer variabel dan de eiwitten aan de binnenkant van een virus, die op hun beurt kunnen worden herkend door T-cellen. Die eiwitten zijn pas zichtbaar als antigeenpresenterende cellen deze hebben opgenomen en gepresenteerd. T-cellen herkennen dus minder variabele delen van het coronavirus en dat kan leiden tot meer kruisreactiviteit. Dat wil zeggen dat als je eerder besmet was met een ander coronavirus, dat je nu mogelijk T-cellen hebt die aanslaan op SARS-CoV-2.

Wat mij wel verraste was het hoge percentage van kruisreactiviteit. Anderzijds past het wel bij de waarneming dat veel geïnfecteerde mensen relatief weinig klachten hebben. We weten het niet zeker, maar het zou kunnen dat dit met geheugen-T-celafweer te maken heeft.’

Het onderzoek van Griffoni e.a. leverde ook informatie op die van belang kan zijn voor vaccinontwikkeling, zegt Van Baarle: ‘De meeste vaccins zijn ontworpen om een antilichaamrespons op te roepen. Soms blijken ze achteraf, bij toeval, ook een T-celreactie op te roepen en dat zijn doorgaans de vaccins die langduriger bescherming bieden. Er is veel interesse in vaccins die een T-celrespons oproepen, omdat deze zoals gezegd op minder variabele delen van virussen reageren. Bijvoorbeeld voor influenza is dat een aantrekkelijk idee: dan is de werkzaamheid ervan niet meer afhankelijk van antigenen die elk jaar anders zijn.

Een ander mogelijk nadeel van een vaccin dat alleen een antilichaamreactie oproept, is dat antilichamen in theorie zouden kunnen bijdragen aan een ernstiger beloop van een virale infectie. Dat kan gebeuren als er een suboptimale hoeveelheid antistoffen aanwezig is. Een virusdeeltje waar een beperkt aantal antilichamen aankleeft, wordt niet afdoende opgeruimd. Dat kan dan makkelijker cellen infecteren, omdat de cel bindt aan zowel het virus als aan het antilichaam. Een suboptimale antilichaamreactie zou zo de ziekte kunnen verergeren.’ Zou dat de oorzaak kunnen zijn van het beloop van covid-19, waarbij een deel van de patiënten na een week milde klachten plots verslechteren? ‘Dat weten we niet.

We weten nog niet welke componenten van de afweerreactie bij covid-19 van belang zijn, zeker als het gaat om de vroege fase van de infectie. Dat proberen we goed in kaart te brengen, maar daar kunnen we ook niet op wachten met het ontwikkelen van vaccins.’ Voor covid-19 richten de meeste kandidaatvaccins zich op het spike-eiwit, dat aan de buitenkant van het virus zit. Het is afwachten of deze voldoende werkzaam zullen zijn en welke afweerreactie zij oproepen. Van Baarle: ‘Uit deze studie blijkt dat T-cellen op dat spike-eiwit reageren, maar ook op andere antigenen. Als vaccins die op het spike-eiwit zijn gebaseerd niet goed werken, zou je misschien de T-celrespons kunnen versterken door een vaccin te ontwerpen dat ook een reactie tegen andere antigenen oproept.’

Cell, 2020. Doi: 10.1016/j.cell.2020.05.015