‘Deze pandemie is een wake-upcall’

Epidemioloog Hans Heesterbeek vindt de Nederlandse aanpak om covid-19 in te dammen goed, maar iedereen die na de eerste golf symptomen vertoont, moet onmiddellijk worden getest en geïsoleerd.

‘Vergeet het maar, we gaan dit virus niet kwijtraken.’ Hans Heesterbeek (59), hoogleraar theoretische epidemiologie aan de Universiteit Utrecht weet het zeker: covid-19 blijft onder ons. ‘Landen die nu heel strak ingrijpen, in lockdown gaan, moeten daar op enig moment mee stoppen, en krijgen dan gegarandeerd een tweede golf voor de kiezen. En dan moeten ze opnieuw strenge maatregelen nemen. Of ze krijgen daarna zelfs een derde golf.

Gegeven dat je over een jaar of twee een massaal geproduceerd vaccin hebt, is de strategie die in Nederland is gekozen, voorlopig de beste. Je probeert dan namelijk gecontroleerd tijd te kopen en tegelijk wel wat immuniteit op te bouwen in het land.’ Als we straks een vaccin hebben, dan wordt dat misschien toegevoegd aan het bestaande rijksvaccinatieprogramma, verwacht Heesterbeek. Of we krijgen vrijwillige vaccinatie, zoals bij influenza.

Tot die tijd ben je gedwongen te kiezen, zegt de epidemioloog. ‘Je kunt het niet allemaal hebben: én een zo kort mogelijke epidemie, én zo min mogelijk besmette mensen, én zo weinig mogelijk sterfgevallen, én een zo laag mogelijke aanslag op de zorg. Wij willen de aanslag op de gezondheidszorg beheersbaar houden. Wij kiezen voor een beheerste groei van de epidemie. Dat kun je rechtvaardigen met de wetenschap dat de infectie in de meeste gevallen mild uitpakt. Mits je ouderen en kwetsbaren goed beschermt, kun je de kwaliteit van zorg hooghouden en het aantal sterfgevallen hopelijk beperken.’ Mogelijk ook dat de zomer een handje helpt, veel luchtwegvirussen staan dan op een laag pitje. Maar achteroverleunen is er allerminst bij, waarschuwt hij.

Heesterbeek: ‘Op den duur, als minimaal 60 procent van de bevolking immuun is tegen het virus, zal het zich niet meer goed verspreiden en raakt de epidemie uitgedoofd, gegeven een R0 (overdraagbaarheid, red.) van 2,5. Maar let op: het is een misverstand dat je die groepsimmuniteit kunt bereiken in de eerste golf. Als we straks net als nu in China ook in de situatie komen van weinig nieuwe gevallen, kun je de teugels wel weer laten vieren, maar moet je toch uiterst waakzaam blijven en zeer goed voorbereid zijn. Iedereen die deze zomer of in het najaar symptomen vertoont, moet onmiddellijk worden getest en geïsoleerd. Er moet dan ook breder getest worden bij mensen zonder sterke symptomen. Gebeurt dat niet, dan zal het virus zich opnieuw razendsnel vermenigvuldigen.’

‘Eind deze maand’, zegt hij, ‘weten we of het huidige beleid werkt, rekening houdend met de incubatietijd van zes tot zeven dagen, óf dat er een tandje bijgezet moet worden. We moeten dan een lichtere stijging van nieuwe gevallen zien.’

Besmettelijker dan griep

Volgens Heesterbeek is nog steeds niet goed bekend welk percentage van de patiënten overlijdt, omdat we niet goed weten hoeveel mensen in de populatie besmet zijn, en dat zelf niet weten en er dus mee blijven rondlopen. ‘Die moeten er volop zijn, want alleen zo is de groei die we zien te verklaren: met een verdubbelingstijd van drie tot vijf dagen bij die R0 van 2,5. Dat is zeker niet gering, want een stuk besmettelijker dan griep, maar minder besmettelijk dan bijvoorbeeld mazelen. De sterfte is niet zo hoog als bij SARS of ebola, maar hoger dan bij de seizoensgriep waaraan in jaren dat het vaccin onvoldoende beschermt, ongeveer 10 duizend mensen overlijden. Maar hoeveel hoger: een factor 5? Of 10? We weten het nog niet. Door de aanpak die nu gekozen is, mag je hopen dat een deel van de mensen is beschermd door de groepsimmuniteit die langzaam opbouwt en straks baat heeft bij een vaccin en dus niet ziek wordt.’  

Groepsimmunisatie

Onzekerheden troef dus, ook volgens Dorit Nitzan, WHO-coördinator Health Emergencies & Operation Management voor Europa. Tijdens een persconferentie zei ze dat ‘we niet genoeg bewijs hebben dat groepsimmunisatie optreedt’. ‘Ik denk dat het niet het juiste moment is om dit aan te bevelen. Wat we weten is dat het virus nu twaalf weken in de menselijk soort is. We moeten het leren kennen. Is het een virus dat immuniteit veroorzaakt, of is het meer zoals influenza, dat voortdurend verandert?’ Hans Kluge, regiodirecteur Europa van de VN-organisatie, herhaalde de boodschap van zijn baas, Tedros Adhanom Ghebreyesus, dat daarom in de bestrijding het primaat moet liggen bij testen en opsporen. De WHO bepleit dan ook een aanpak waarin een set van maatregelen wordt gecombineerd, zoals in China, Zuid-Korea en Singapore. ‘Deze landen zijn er echt in geslaagd om het virus in te dammen en terug te dringen.’ Daar is de testcapaciteit enorm opgevoerd volgens het adagium: opsporen, testen, isoleren en contactonderzoek. Vooral Zuid-Korea heeft in dat opzicht zijn les geleerd nadat in 2015 een MERS-epidemie in het land uitbrak. Het traceren, testen en in quarantaine plaatsen van bijna 17 duizend mensen drukte die uitbraak na twee maanden de kop in. Toen het nieuwe coronavirus in China opkwam, startte de Koreaanse Centers for Disease Control and Prevention dan ook onmiddellijk met het ontwikkelen van tests en gingen ze samenwerken met fabrikanten om commerciële testkits te ontwikkelen. De eerste test werd goedgekeurd op 7 februari, toen het land slechts een paar gevallen kende, en verspreid onder de regionale gezondheidscentra. Slechts elf dagen later testte een 61-jarige vrouw positief. Ze had de diensten van 9 en 16 februari bijgewoond in de Shincheonji-megakerk in Daegu. Toch is er ook nu in Zuid-Korea nog steeds niet-gedetecteerde verspreiding van het virus.

Heesterbeek is ook voor meer testen. ‘Maar of dat hier haalbaar is, is zeer de vraag. We kunnen echter het effect daarvan ook bereiken zonder te testen, als we ons allemaal houden aan wat de overheid van ons vraagt. Afstand houden, zeker als je symptomen hebt. We zijn hier wat dat betreft in het begin van de epidemie te laks geweest, hebben het onderschat, mensen deden lacherig.’

‘We hebben met covid-19 nog min of meer geluk’

Sluimeren

‘Er is’, zegt Heesterbeek, ‘al jaren gewaarschuwd voor een pandemie als deze. Sterker: het kan zomaar nóg een keer gebeuren. De afgelopen drie decennia zijn er een heleboel infecties bijgekomen: hiv, ebola, lyme, westnijlvirus, Q-koorts, nipah, MERS. De meeste komen van wilde dieren, vaak vleermuizen, en vaak zijn ze – gelukkig – lokaal, niet mondiaal. We hebben met covid-19 nog min of meer geluk dat het iets relatief mild is – hoe erg de sterfte ook is – waartegen we zeer waarschijnlijk een vaccin kunnen maken.’ Heesterbeek noemt de pandemie een wake-upcall: ‘We reizen de hele wereld over, overal wordt de landbouw geïntensiveerd, landgebruik wordt veranderd, dieren worden levend verhandeld, we verstoren ecosystemen – dat kan dus een keer misgaan. Er is weleens becijferd dat er een paar miljoen virustypen rondwaren, geschat wordt dat er een paar honderdduizend in de mens zouden kunnen leven, we kennen driehonderd tot vierhonderd virussen die in de mens leven. Het kan lang sluimeren – hiv is mogelijk al in de jaren dertig onder de mensen gekomen. We zijn zo geglobaliseerd dat dit lange sluimeren er niet meer in zit.’