Laatste nieuws
Nieuws

Coronavaccins in aantocht, maar een makkie wordt het niet

5 reacties

Het RIVM gaf deze week een update over vaccins en de vaccinatiecampagne. Er is veel ervaring maar ‘appeltje eitje’ is het niet: ‘Op deze schaal gezonde mensen tussen 18 en 60 jaar inenten, dat is nieuw voor ons.’

Wat weten we nu over de werkzaamheid en veiligheid van de vaccins?

Half november waren er volgens de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) 211 vaccins in verschillende fasen van onderzoek, waarvan 48 in een klinische fase, 11 zelfs al in fase III. Zoals inmiddels wel bekend gaat het om vier soorten: vaccins met dood of verzwakt virus, met een vectorvirus, gebaseerd op een eiwit en gebaseerd op DNA-RNA van het virus. Van een drietal daarvan (Pfizer, Moderna en AstraZeneca/Oxford) zijn inmiddels werkzaamheid en veiligheid gemeld, maar zijn de afgeronde studies nog niet gepubliceerd, en over de laatste bestaan inmiddels twijfels. Cécile van Els, hoogleraar vaccinologie: ‘Op basis van wat ik nu gezien heb is de immunogeniciteit heel goed, ook in de oudere groepen. Bijwerkingen zijn bij ouderen wat minder dan bij jongeren.’ Maar er zijn nog tal van vragen. ‘Zoals: is het vaccin goed en stabiel te produceren? En ook nadat de dossiers bij de geneesmiddelenautoriteiten (zoals de EMA) zijn ingeleverd zal de vraag nog openstaan hoe lang de immuunrespons in stand blijft en hoe de werkzaamheid is bij patiënten met allerlei comorbiditeit.’

De uitrol van de vaccinatie is bekend: ouderen en meest kwetsbaren eerst, daarna de werkers in de gezondheidszorg. Vraag is of je toch niet beter eerst jongeren of jongvolwassenen moet vaccineren, onder hen vindt immers een belangrijk deel van de verspreiding plaats. Punt is echter dat nu nog niet bekend is of de vaccins ook verspreiding tegengaan, hoewel dat volgens Hans van Vliet, programmamanager vaccinatie covid-19 bij het RIVM, wel aannemelijk is. Verder zullen alle vaccins in eerste instantie voor boven de 18 jaar worden geregistreerd. Er vinden daarna studies plaats bij kinderen in de leeftijd van 12 tot 18 jaar. Voor het Pfizer-vaccin loopt al zo’n onderzoek. Daarna moet de EMA uiteraard de uitkomsten daarvan beoordelen. Al met al kan dat nog wel even duren. Op toepassing onder 18-minners wordt nu dan ook nog niet geanticipeerd, volgens Van Vliet.

Hoe verlopen opslag en logistiek van de vaccinatie?

Volgens Jaap van Delden, programmadirecteur vaccinatie covid-19 bij het RIVM, is met de voorbereidingen al geruime tijd geleden begonnen. Voor alles is bovendien back-up geregeld. Daarbij wordt onder meer gebruikgemaakt van expertise van het ministerie van Defensie dat ervaring heeft met ‘slim organiseren’. Zo worden van alle vaccins merknaam en batchnummer geadministreerd, want mocht blijken dat er toch belangrijke bijwerkingen zijn, dan valt zo te achterhalen wie wat heeft gehad. Moeten mensen tweemaal gevaccineerd worden, dan zorgt dat systeem er bovendien voor dat ze hetzelfde vaccin krijgen. Van Delden: ‘We zijn daar al heel ver mee, en we koppelen dat aan de digitale bestanden van de professionals, bijvoorbeeld de huisartsen.’

Voor de vaccinatie wordt zoveel als mogelijk teruggegrepen op bestaande kanalen, zoals huisartsen, instellingsartsen en bedrijfsartsen. LHV-voorzitter Ella Kalsbeek riep deze week op huisartsen een centrale rol te geven bij het vaccineren van kwetsbaren en ouderen. Volgens Van Delden is er in de voorbereiding al veel contact geweest met de huisartsen. ‘Maar formeel gezien is inderdaad pas heel onlangs besloten dat ze een rol krijgen.’

Het vervoer van de vaccins naar geheime, en beveiligde opslaglocaties is een verantwoordelijkheid van de farmaceut, maar het RIVM is nauw betrokken, al was het maar omdat er ook hier back-ups gegarandeerd moeten zijn. Daarna, dus na opslag in de vriezers, volgt de veel fijnmaziger distributie naar de ontvangers, en dat is soms een logistieke puzzel, weet Van Vliet: ‘We kijken bijvoorbeeld nu of we het vaccin van Pfizer ook gekoeld kunnen laten vervoeren – het moet immers worden bewaard bij -80 graden. Als het uit de vriezer komt is het nog maar vijf dagen houdbaar, dus moeten de uitvoerders klaarstaan om de vaccins vrijwel onmiddellijk te gebruiken. Zij moeten dus ook niet te weinig of te veel vaccins geleverd krijgen.’

Kennelijk kiest Nederland niet voor een aanpak zoals in Duitsland, dat grootschalige locaties gaat optuigen waar mensen gevaccineerd zullen worden. Volgens Van Vliet komt dat omdat de Duitsers geen infrastructuur van rijksvaccinatieprogramma’s kennen. ‘Vaccinaties worden daar vergoed door de verzekeraar en elke arts schrijft dat zelf voor.’ Volgens Van Delden kunnen huisartsen en GGD’s wel regionaal besluiten om inenting samen op één locatie te doen. Maar zolang de hoogrisicogroepen aan de beurt zijn is dat niet nodig. ‘Als die fase achter de rug is, kun je het grootschaliger aanpakken. We hebben daar ook ervaring mee, denk aan de vaccinaties tegen de Mexicaanse griep en meningokokken.’ Maar ‘appeltje eitje’ is het niet voor het RIVM: ‘Op deze schaal gezonde mensen tussen 18 en 60 jaar inenten, dat is nieuw voor ons.’

Nog steeds schat het RIVM dat de campagne ongeveer een jaar gaat duren, en dus dat het laatste deel van de vaccins in het derde kwartaal van 2021 geleverd wordt, en dat daarna iedereen in kwartaal vier gevaccineerd zal zijn.

Hoelang blijven beperkende maatregelen (afstand houden, thuiswerken, etc.) van kracht als de vaccincampagne op gang komt?

Dat is volgens het RIVM een zaak van de politiek; er zal waarschijnlijk wel een OMT-advies aan te pas komen. Van Els: ‘In het algemeen kan ik me voorstellen dat je dankzij de vaccinatie langzaam een dijk van immuniteit kunt opbouwen. Maar dan moet je dus intussen niet de sluizen openzetten en zo het virus de kans geven om weer volop te gaan circuleren. We moeten dus ook ten tijde van de vaccinatie die circulatie in de gaten houden.’ Wat die resulterende groepsimmuniteit betreft zijn de gegevens nu nog onvoldoende, aldus Van Vliet. Het ene vaccin zal goed werken in het voorkomen van transmissie, het andere zal dat minder goed doen, gedrag speelt een rol, de duur van de immuniteit – al die onbekende factoren maken schattingen momenteel erg onzeker.

Hoe gaat het onderzoek naar nieuwe vaccins verder als er al een aantal bewezen effectief en werkzaam is?

‘Als producten geregistreerd zijn is het niet ethisch mensen die te onthouden’, zegt Van Els. ‘Ik kan me voorstellen dat er dan trials komen waarbij er twee studiearmen zijn. In de ene arm het nieuwe product waarvan preklinisch goede resultaten zijn gezien. In de andere een bestaand of een voorwaardelijk geregistreerd vaccin. Maar voorlopig is er schaarste in vaccins. Van de lopende trials wordt al gezegd dat mensen die in de controle(placebo)arm zitten, kunnen eisen dat ze switchen naar een inmiddels goedgekeurd vaccin. Dat is niet wenselijk, want je wilt zo lang mogelijk de gerandomiseerde en geblindeerde situatie handhaven, juist om goede, degelijke uitspraken te kunnen doen.’

Lees ook

Nieuws Wetenschap vaccinatie RIVM covid-19
  • Henk Maassen

    Henk Maassen is journalist bij Medisch Contact, met speciale belangstelling voor psychiatrie en neurowetenschappen, sociale geneeskunde en economie van de gezondheidszorg.  

Op dit artikel reageren inloggen
Reacties
  • A.Wilschut-Verhoef

    algemeen arts, homeopathie, Barendrecht

    Mogelijk niet de juiste plek om mijn vraag te plaatsen, maar wat is er nu bekend over de immuniteit van de positief geteste personen? Zijn ze nu door de natuur beschermd of zijn ze alleen maar besmettelijk voor een aantal dagen. Want zijn ze daarna i...mmuun dan zouden we erg blij zijn met het stijgen van de aantallen! Dat het echte probleem in de ziekenhuizen ligt en op de I.C.'s is een hoofdstuk apart. Deze laatste getallen moeten beheersbaar blijven, maar mij is de correlatie onduidelijk tussen de positief getesten en de toename van de belasting op de ziekenhuizen en de I.C.'s. En gaan de positief getesten ook nog gevaccineerd worden later? Of is deze informatie momenteel niet gewenst om alles nog ingewikkelder te maken?

  • Walter Schrader

    Huisarts, Leiden

    Vaccineren en verkiezingen, een WIN-WIN situatie nu het nodig is!
    Wereldwijd ontstaat de hoop op herstel van het normale leven dankzij een wereldwijde snelle vaccinatiecampagne. Het vaccineren van de wereldbevolking is een logistieke uitdaging van ...ongekende omvang, zeker bij gebruikmaking van een vaccin dat bij meer dan -70 graden C moet worden bewaard. Het polderend Nederland heeft vanaf de aanvang van de crisis uit de pas gelopen met mondmaskers, lockdown en ventilatie met als gevolg de dramatisch hoge sterftecijfers onder ouderen. We moeten beter en we kunnen dat.
    Het doel van iedereen, politici, OMT, GGD, zorgprofessionals, mantelzorgers, jongeren en ouderen is dat onder de voorwaarde van veiligheid de beschermende vaccins zo efficiënt mogelijk onder de bevolking worden verspreid.
    Het uitgangspunt is dat er een koude keten vanaf de fabrikant tot de bovenarm van de patiënt in stand moet worden gehouden. De vaccinatie biedt pas na twee weken bescherming, dus moet tijdens de massale campagne de anderhalve meter afstand, het gebruik van mondmaskers en goede van ventilatie worden nagestreefd. De vaccinatiecampagne moet worden beschouwd als een massabijeenkomst, dus als een potentiële bron van besmetting en verspreiding van het virus. In maart, dus tijdens de vaccinatie vindt er een massabijeenkomst plaats die momenteel logistiek al in volle voorbereiding is, nl de kamer verkiezingen, eveneens een risicovolle bijeenkomst voor de kwetsbare volwassenen . Het OMT , de Regering en Gezondheidszorg Nederland bepleiten het minimaliseren van risicovolle massabijeenkomsten. Om dus het doel van massa vaccinatie en veilige verkiezingen te bereiken is het een logische strategie om de beide bijeenkomsten te combineren, hetgeen betekent dat de stemlokalen dan gebruikt worden als vaccinatiecentra. Naast de voordelen op het gebied van efficiëntie en veiligheid is een grote opkomst een ondersteuning van onze parlementaire democratie.

  • Hein Janssens

    Huisarts, Lobith

    Ondanks de positieve berichtgeving over de effectiviteit van het Pfizer-coronavaccin is het maar de vraag hoe deze gaat uitpakken voor de ouderen boven 65 jaar. Het is juist deze groep die volgens de huidige opvattingen als eerste geïndiceerd is voor... een vaccinatie, zeker bij kwetsbaarheid. Ondanks dat voor deze leeftijdsgroep tot op heden alleen bevindingen over het Pfizervaccin gepubliceerd zijn uit een fase-1-onderzoek (van de 195 gerandomiseerde deelnemers waren er 90 65 jaar en ouder) (1) heeft hoogleraar vaccinologie Cécile van Els er vertrouwen in (zie bovenstaand artikel). Het blijft echter vooralsnog onbekend hoe de vaccinatie-effectiviteit voor deze categorie daadwerkelijk gaat uitpakken. De nog niet gepubliceerde bevindingen van nog lopend fase-2- en fase-3-onderzoek moeten dat gaan uitwijzen. Ik vraag me af of de bevindingen van dat onderzoek niet bij voorbaat al minder bewijskracht zullen gaan opleveren voor mensen boven 65 jaar dan voor jongeren van 18 tot 65. Deze laatste categorie was namelijk de grootste die de onderzoekers voor ogen hadden toen zij hun trial startten na registratie. Volgens de Europese en Amerikaanse trialregisters was het oorspronkelijk geplande aantal deelnemers van 18 tot 65 jaar 30.000 (70%).(2, 3) Voor de jongeren tot 18 jaar was dit aantal 2500 (6%) en voor ouderen boven de 65 10498 (24%). Ik hoop voor de ouderen dat de instanties die over het vaccin moeten gaan oordelen hier goed naar kijken voordat het (massaal) toegelaten wordt op de Nederlandse markt. Dat wat voor een jongere werkt geldt lang niet altijd voor een oudere, zeker als er ook kwetsbaarheid in het spel is.

    Referenties
    (1) Walsh EE, Frenck RW Jr, Falsey AR, et al. Safety and Immunogenicity of Two RNA-Based Covid-19 Vaccine Candidates [published online ahead of print, 2020 Oct 14]. N Engl J Med. 2020
    (2) https://www.clinicaltrialsregister.eu/ctr-search/trial/2020-002641-42/DE
    (3) https://www.clinicaltrials.gov/ct2/show/NCT04368728#contacts

  • Jaap Dito

    Arts, Limmen

    Hebben we dan niets gekleed van de Mexicaanse griep? “Op deze schaal inenten van de groep van 18-60 jarigen”. De kans op overlijden in deze groep aan Covid19 is lager dan overlijden door een verkeersongeval. Nu al maanden worden deze leeftijdsgroepen... gegijzeld vanwege een ziekte die ouderen met comorbiditeit treft. Het vaccin voor de Mexicaanse griep was niet alleen onnodig maar ook allerminst onschuldig. De enige winnaar was en is de industrie. Prima non nocere blijft het devies!

  • Wim van der Pol

    (Ziekenhuis)apotheker niet praktiserend, Delft

    Geneesmiddelen in een oplossing die niet lang bewaard kunnen worden, worden vaak gevriesdroogd. Ik heb nergens gelezen of dit procede getest is. Daarnaast is het zo dat eiwitten hun activiteit kunnen verliezen in diepgevroren toestand, bijvoorbeeld i...nsuline. Hopelijk gaat niet alleen het effectiviteitsonderzoek steeds verder, maar ook het stabiliteitsonderzoek van de vaccins. Heel belangrijk voor de toekomst en toekomstige infectiebestrijding.

 

Cookies op Medisch Contact

Medisch Contact vraagt u om cookies te accepteren voor optimale werking van de site, kwaliteitsverbetering door geanonimiseerde analyse van het gebruik van de site en het tonen van relevante advertenties, video’s en andere multimediale inhoud. Meer informatie vindt u in onze privacy- en cookieverklaring.