‘Bij mij waren alle ingrediënten aanwezig om slachtoffer te worden’

Op jaarbasis krijgt één op de vijftig thuiswonende 65-plussers te maken met ouderenmishandeling. En naar schatting zijn er in Nederland jaarlijks 5000 tot 7500 slachtoffers van mensenhandel. Om deze vormen van mishandeling vroeger te herkennen, organiseerde de KNMG samen met de districten een webinar. In district Zuidoost-Brabant leerden deelnemers luisteren naar hun niet-pluisgevoel, de KNMG-meldcode toepassen en manieren om in gesprek te gaan.

Als de buren hun 80-jarige buurman aanhoudend horen schreeuwen, bellen ze de ambulance. Het slachtoffer ligt op de grond, versuft en onverzorgd. De koelkast is leeg op wat bier na, het huis verwaarloosd. ‘Ouderenmishandeling kan om lichamelijke of psychische mishandeling gaan, maar ook om verwaarlozing, seksueel of financieel misbruik’, vertelt Miriam van Houten, klinisch geriater niet-praktiserend en voorzitter van de werkgroep die de NKVG-richtlijn ‘Vermoeden van ouderenmishandeling in het medisch-specialistische zorgdomein’ samenstelde. ‘Risicofactoren bij slachtoffers zijn onder andere cognitieve stoornissen, een beperkt sociaal netwerk en een slechte fysieke gezondheid. Risicofactoren bij plegers zijn onder meer: over­belasting in de mantelzorgsituatie, maar ook psychi(atri)sche aandoeningen en middelenmisbruik.’

‘Uit onmacht pakte hij hem soms stevig vast bij zijn armen’

Vingertoppen

Dat speelt ook in deze casus, waar zorgen zijn over verwaarlozing, lichamelijke mishandeling en financieel misbruik: de zoon met een alcoholverslaving kan de zorg voor zijn vader met dementie niet aan. Er blijkt een overbelaste en ontspoorde mantel­zorgsituatie. ‘Uit onmacht pakte hij hem soms stevig vast bij zijn armen. Men zag ‘fingertip bruising’, onderhuidse bloeduitstortingen veroorzaakt door de vingertoppen, vertelt Van Houten. ‘Kijk daarom bij letsel onder andere naar de locatie en de vorm, denk aan top-teen­onderzoek en vraag naar de ontstaans­wijze. Documenteer alle lichamelijke en niet-lichamelijke signalen en volg de KNMG-meldcode Kindermishandeling en huiselijk geweld. Heel vaak kun je met de juiste hulpverlening de situatie oplossen. In dit geval is een melding bij Veilig Thuis gedaan. Voor zoon en patiënt is zorg en ondersteuning ingezet met onder meer professionele bewindvoering en mentorschap.’

Van mensenhandelslachtoffers die met seksuele uitbuiting te maken hebben, komt 88 procent bij een zorgverlener. Toch herkent maar liefst 73 procent van hen de signalen niet, waarschuwt adviseur aanpak mensenhandel Marcus de Koning-Man van CoMensha. ‘Het is vaak een optelsom van niet-pluisgevoelens. Bijvoorbeeld lichamelijk letsel dat niet klopt bij de toedracht, normafwijkend gedrag of iemand die met een tolk in de spreekkamer komt. Jongeren tussen de 12 en 24 jaar zijn extra kwetsbaar voor mensenhandel, zeker als ze afkomstig zijn uit een multiprobleem- of gebroken gezin. Ook mensen met een voorgeschiedenis van (seksueel) geweld of trauma, een lichte verstandelijke beperking of uit de LHBTI+-groep zijn kwetsbaar voor mensenhandel.’

Alle ingrediënten

Bij ervaringsdeskundige Sameena van der Mijden waren veel van deze ingre­diënten aanwezig. ‘Ik groeide op in een streng christelijk gezin waar seksualiteit niet bespreekbaar was, ook niet op school. Mijn ouders scheidden toen ik twaalf was en mijn moeder is alcoholiste. Toen ik achttien was, vertrok ik uit huis en werd ik verliefd op een jongen met verkeerde bedoelingen. Hij en zijn vrienden verkrachtten me en chanteerden me vervolgens met het filmpje dat ze ervan hadden gemaakt. Zo werd mijn vriend mijn loverboy. Hoewel ik regelmatig bij de huisarts kwam met breuken en onverklaarbare buik- en hoofdpijn, kwam ik weg met vage smoesjes.’

Hoewel het webinar online is, is het afgrijzen bij alle 83 deelnemers te voelen als ze verder vertelt: De loverboy ging zelfs zo ver dat hij zijn naam in haar buik kerfde als ‘merkteken’. ‘Zo werd ik ieder moment van de dag aan mijn situatie herinnerd’, vertelt Sameena. ‘Maar het is ook mijn redding geweest: de wond infecteerde en daarop ondernam mijn huisarts wél adequate actie. Zelf wilde ik dat niet: ik was eraan gewend dat mijn loverboy keuzes voor mij maakte. Ik was overigens ook helemaal niet in staat om verstandige keuzes te maken: ik had een eetstoornis, gebruikte drugs en voelde me depressief. Gelukkig doorbrak mijn huisarts het beroepsgeheim en kreeg ik in een Centrum voor Seksueel Geweld uiteindelijk de juiste hulp.’

‘Ik ben in een studentenhuis aan de andere kant van het land terechtgekomen. Die omgeving hielp mij: inmiddels ben ik bijna klaar met mijn opleiding verpleegkunde.’ Ze sluit af met praktische tips voor dokters hoe te handelen bij een vermoeden van uitbuiting: ‘Investeer in de vertrouwensrelatie, want het slachtoffer vertrouwt niemand. Vraag of iemand alleen terugkomt en benoem wat je ziet: ik zie dat je vaak komt, is er misschien meer aan de hand? Met de meldcode en in overleg met de zorgcoördinator mensenhandel van Veilig Thuis kun je mensen eerder uit hun penibele situatie halen.’