Zijn we al klaar voor de zachte landing?

Over de voortgang van de kabinetsformatie komen zeer wisselende signalen naar buiten. Op het moment van schrijven van deze column schiet het nog niet zo op. De partijen verschillen nog te veel van mening om een inhoudelijk regeerakkoord te kunnen sluiten. Er moeten coalities worden gesmeed en dan worden controversiële onderwerpen en impopulaire maatregelen nogal eens uit de weg gegaan. Die kunnen slecht vallen bij de achterban. Een van die impopulaire en controversiële thema’s is demotie. Laten we om te beginnen die negatief geladen term maar eens vervangen door ‘zachte landing’ zoals ik die uit Scandinavische landen ken.

Ik ben er echter van overtuigd dat we de problematiek rondom ‘langer doorwerken’ niet oplossen als de zachte landing niet op tafel komt. Werken is gezond en dat moet het zo lang mogelijk blijven. Maar langer doorwerken is zeker niet voor iedereen mogelijk – door oorzaken die ook bedrijfsartsen niet kunnen oplossen. Langer doorwerken lukt alleen diegenen die hun werk goed aan kunnen. De werkbelasting en de belastbaarheid is bij deze groep werkenden in evenwicht. Maar een natuurlijke veroudering gaat nu eenmaal gepaard met een afname van de belastbaarheid. Een normaal natuurlijk proces, dat we lijken te negeren, maar waar we beter op kunnen anticiperen.

En dat is nu juist wat we niet doen op de arbeidsmarkt. De werkbelasting blijft hoog tot het einde van de carrière. Logisch, want in het Nederlandse stelsel wordt het hoogste salaris verdiend aan het eind van de carrière en daar moet dan ook een hoge productiviteit tegenover staan. Dat staat in contrast met het optimum in de productiviteitscurve zo rond het 45ste à 55ste levensjaar. Daarvóór ontwikkelt en groeit de werknemer nog en daarná begint de veroudering een toenemende rol te spelen.

Waarom herverdelen we het inkomen niet een beetje over onze carrière? Meer laten aansluiten op onze productiviteit. En het kan budgetneutraal: een wat lager loon aan het eind van de carrière maar tegelijk de piek wat eerder bereiken. Het betekent een andere verdeling van inkomen over de loop van een carrière. De duurste tijd van het leven is meestal niet de periode vanaf 55 jaar. Hypotheeklasten drukken veel minder en de periode van opgroeiende en studerende kinderen is grotendeels voorbij. Op financieel vlak geleidelijk toewerken naar het pensioen: de zachte landing.

Qua inzetbaarheid betekent het dat de productiviteitseis voor de oudere werknemer omlaag kan. Dan kunnen ook degenen die het op dit moment niet volhouden wel weer langer doorwerken. Logische gedachte toch?

Maar goed, politiek is niet alleen maar logica. Niet voor alle afzonderlijke groepen zal het alleen maar winst opleveren. Als sociaal geneeskundige zie ik de groepsbelangen wel opwegen tegen de individuele belangen… maar durft de politiek dat ook?

Ik wens de onderhandelaars een beetje sociaal-geneeskundig denken toe.

Jurriaan Penders, voorzitter NVAB