‘Zet gezondheid voorop bij strijd tegen klimaatverandering’

Daarom is Venhof afgereisd naar Egypte, waar de jaarlijkse klimaatconferentie (zie kader) plaatsvindt. Venhof werkt bij de afdeling Medische Milieukunde van GGD Groningen. Ze is één van de handvol Nederlandse artsen en studenten geneeskunde die dit jaar aanwezig waren op de klimaatbijeenkomst. Ze vertegenwoordigde er de International Society of Doctors for the Environment (ISDE).

De opwarming van de aarde bedreigt de volks­gezondheid op meerdere manieren. Mensen lijden fysiek onder toenemende hitte, sterven aan branden of hongersnood als gevolg van droogte, krijgen te maken met overstromingen door een stijgende zeespiegel en weersextremen. Vector- en infectieziekten verspreiden zich door stijgende temperaturen verder over de aarde. En zorgen over klimaatverandering vormen een mentale last.

Idealist

Venhof, die haar verhaal kort voor haar vertrek naar Egypte doet, omschrijft zichzelf als een ‘idealist met een brede wereldblik, die graag iets doet voor de gezondheid van kwetsbare populaties’. Ze volgt een master public health aan de London School of Hygiene & Tropical Medicine, met als specialisatie environment & health. Daarnaast is ze als promovendus aan de universiteit van Maastricht bezig met een onderzoek naar het effect van klimaatverandering op de mentale gezondheid van jongvolwassenen.

Ze wilde op de conferentie aan beleidsmakers en politici overbrengen dat ‘gezondheid voorop moet staan bij al het te maken beleid’. ‘Ik hoop dat we in de Blue Zone van de conferentie – de plek waar de onderhandelingen tussen regeringsvertegenwoordigers plaatsvinden – ons geluid kunnen laten horen. Landen die voor veel uitstoot zorgen, moeten drastisch hun gedrag aanpassen en tot actie overgaan.’ En ze wil de belangen van jongeren voor het voetlicht brengen, met een filmpje van de ISDE waarin geneeskundestudenten en jonge wetenschappers hun zorgen uiten. ‘Ik wil een stem geven aan degenen die de zwaarste last van de klimaatveranderingen zullen gaan dragen.’

Planetaire gezondheid

Ook aanwezig waren arts Iris Blom (27) en student geneeskunde Juliette Mattijsen (28). Beiden praten met de mitrailleursnelheid van lobbyisten die gewend zijn hun standpunt in minimale tijd voor het voetlicht te brengen. En beiden waren al eerder op VN-klimaatconferenties. Ze hebben eenzelfde doel voor ogen als Venhof: zorgen dat politici en beleids­makers uit alle landen inzien dat gezondheid voorop moet staan bij het bepalen van hun klimaatbeleid.

Blom was al als geneeskundestudent actief bezig met het onderwerp klimaatverandering en gezondheidsschade. Sinds haar afstuderen vorig jaar is ze als promovendus verbonden aan het hetzelfde Londense instituut als Venhof. Haar onderzoek richt zich zowel op het verminderen van de uitstoot van de zorgsector als op het voorbereiden van de zorg op het behandelen van de gevolgen van klimaatverandering. Blom was namens die School of Health & Tropical Medicine aanwezig op de conferentie, en trok op met andere vertegenwoordigers van de ‘health community’ daar.

Zesdejaarsstudent Mattijsen was dat namens de Groene Zorg Alliantie, een anderhalf jaar geleden opgerichte koepelorganisatie van zorgmensen die zich hard maken voor vergroening van de zorgsector en voor planetary health. Ook sprak ze namens de IFMSA (International Federation of Medical Students Associations), dus studenten geneeskunde wereldwijd.

Voor Mattijsen komt alles wat voor haar belangrijk is, van mensenrechten tot preventie en gelijke zorg, bij elkaar in planetaire gezondheid. ‘De gezondheid van de wereld raakt iedereen. Maar niet iedereen op een gelijke manier. Een land als Pakistan veroorzaakt maar 1 procent van de uitstoot, terwijl het land voor een derde onder water staat. Nederland heeft nog weinig gezondheidslast ten opzichte van de uitstoot die we veroorzaken.’ Gezondheid is volgens haar ‘een krachtig en positief argument’ om wat te willen gaan doen aan klimaatverandering. ‘Het verhaal van minder vliegen, minder consumeren trekt minder mensen dan het verhaal van een eer­­lijke samenleving met meer gezondheid en welzijn voor iedereen.’

‘De gezondheid van de wereld raakt iedereen’

Politici

Net als Blom heeft Mattijsen in Egypte de gelegen­heid aangegrepen om Nederlandse politici aan te spreken op het ontbreken van gezondheid in de Nederlandse klimaatplannen. Blom voerde er een gesprek over met Mark Rutte, Mattijsen had onder andere minister Liesje Schreinemacher (Buitenlandse Handel en Ontwikkelingssamenwerking), minister Rob Jetten (Klimaat en Energie) en Tweede Kamerleden in het vizier. Nederland loopt achter op bijvoorbeeld Afrikaanse landen die gezondheid wèl in hun klimaat­strategie noemen, stelt Mattijsen. ‘Die hebben al meer te maken met de gevolgen van de klimaatcrisis, door droogte, voedseltekorten, of vernietigde infrastructuur door weersextremen. In Nederland blijft de focus op de schade nog beperkt tot hittestress en luchtvervuiling.’

Blom merkt dat gezondheid terrein wint binnen de jaarlijkse VN-bijeenkomst. ‘Bij de klimaatconferentie in 2019 in Madrid had ik nog veel moeite om het verband tussen klimaatverandering en gezondheidsgevolgen aan te kaarten. Er was nog weinig interesse.’ Tijdens de vele gesprekken die ze nu aanknoopte, kon ze op meer belangstelling voor haar boodschap rekenen. ‘Mensen zien gezondheid nu meer als tool en argument om actie tegen klimaatverandering te ondernemen.’ Die tendens ziet ze ook terug in de conferentie­bezoekers. ‘Er groeit hier een gezondheidscommunity. Er zijn meer artsen en andere mensen uit de zorgsector aanwezig dan eerder.’ Verder is de WHO inmiddels aanwezig met een eigen ‘gezondheids­paviljoen’.

Artsenstem

Blom en Venhof zien graag dat meer artsen zich actief uitspreken over klimaatverandering, vanwege het gewicht van de artsenstem in het maatschappelijke debat. Venhof hoopt dat artsen verder willen kijken dan het verduur­zamen van de zorgsector, waar de recentelijk afgesloten derde Green Deal zich op richt. ‘We moeten het hebben over het versterken van de publieke zorg en preventie. Kunnen we in de curatieve zorg wel alles blijven doen wat we doen, als we zien hoeveel uitstoot en afval de zorg zelf oplevert?’

Soms ervaart ze weerstand onder vakgenoten, die zich afvragen ‘of dat nog wel geneeskunde is’. ‘Maar daar moeten we overheen stappen. De situatie is urgent en existentieel.’ Blom denkt dat het bewustzijn onder artsen ‘nog moet groeien’. ‘Klimaatverandering heeft impact op elk specialisme.’ Mattijsen voelde zich enkele jaren terug nog weleens een ‘roepende in de woestijn’. ‘Maar nu wordt een groeiende beweging onder studenten en jonge artsen, die onderwijs over planetary health willen en verduurzaming belangrijk vinden. Dat maakt me dankbaar en hoopvol.’ 

Zie ook de ‘foto van de week'.